________________
૩૪
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર પદેની લક્ષણ વડે અહંભાવ, સિદ્ધભાવ, આચાર્યભાવ, ઉપાધ્યાયભાવ અને સાધુભાવ ગ્રહણ કરી શકાય છે. તેને અર્થ એ છે કે અરિહંતને નહિ, પણ અહંભાવને આ નમસ્કાર છે, સાધુને નહિ પણ સાધુતાને નમસ્કાર છે, એ રીતે લક્ષણથી પાંચમાં રહેલો અહંદાદિભાવ એ નમસ્કારનું લક્ષ્ય બિંદુ છે અને આ ભાવ એ જ ધર્મ-તત્ત્વ છે. અહિંસાદિ ધર્મો અને જ્ઞાનાદિ આત્મભાવે આ પાંચે પદના પ્રાણ છે, એટલે નમસ્કાર મંત્રમાં દેવતત્વ અને ગુરૂતત્વની સાથે ધર્મતત્ત્વને પણ અંતર્ભાવ થઈ જાય છે અને દેવતત્ત્વ ગુરૂતત્વની સાથે ધર્મતત્વને પણ નમસ્કાર કરી લેવામાં આવે છે.
આ નમસ્કારસૂત્ર સમસ્ત જેની આરાધનાઓનું કેન્દ્ર છે, અરિહંતાદિ પાંચ પદે અને તેઓમાં રહેલે ભાવ સર્વ સાધકને માટે આરાધ્ય છે. તેથી દરેક કાર્યના પ્રારંભમાં સર્વ પ્રથમ તેમને નમસ્કાર કરવા વડે શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરાય છે. ઉઠતી વખત, સુતી વખત, શુભકાર્ય કરતી વખત, સ્વાધ્યાય કરતી વખત, પ્રતિક્રમણ વખતે, વિહાર વખત કે ગોચરી વખત, સર્વત્ર નમસ્કાર મહામંત્રને મંગલધ્વનિ ગુંજતે જ રહે છે, પ્રત્યેક કાર્ય કરતી વખતે મહાનું પવિત્ર આત્માઓ પ્રત્યે શ્રદ્ધા-ભક્તિ પ્રદર્શિત કરવાથી મેહાન્ધકાર દૂર થાય છે, અજ્ઞાન, સંશય, વિપર્યય, આદિ અજ્ઞાનને નાશ થાય છે, એથી આત્મશક્તિને વિકાસ થાય છે અને આત્મશક્તિના વિકાસથી દુઃખને અંત આવે છે. દુઃખનું મૂળ મોહાંધકારમાં, અજ્ઞાનમાં, સંશયમાં કે વિપરીત જ્ઞાનમાં છે,
