________________
મહામંત્રમાં શુભધ્યાનના પ્રકારે]
સા ન નિમ અર્થાત્ શ્વાચ્છવાસને રેક નહિ, તેમ કરવાથી એકાગ્રતાને હાનિ પહોંચે છે. પછી ચક્ષુ આદિ ઇંદ્રિયોને પોતાના વિષથી રેકી હદય, લલાટ, યા મસ્તક આદિ કોઈ પણ સ્થાન કે જે વધારે પરિચિત હોય, ત્યાં મનવૃત્તિને એકાગ્ર કરી, પૂર્વ અથવા ઉત્તર દિશા સન્મુખ, પ્રસન્ન મુખવાળા થઈને શુભ ધ્યાન કરવું. તે ધ્યાન બે પ્રકારનું છે, બાહ્ય અને આંતર. બાહ્ય ધ્યાન સૂત્ર અર્થના પરાવર્તનરૂપ છે, અથવા દૃઢવ્રતતા, શીલાનુરાગ તથા વચન, કાયા અને મનના વ્યાપારેને દઢતાથી રેકી રાખવા વગેરે બાહ્ય સ્થાન છે. આંતરધ્યાન તે છે કે જેને બીજે જાણી ન શકે, માત્ર અનુમાન કરી શકે તેવું કેવળ સ્વસંવેદનગ્રાહ્ય. તે સંક્ષેપથી ચાર પ્રકારનું છે, અન્યત્ર તેના દશ પ્રકારે પણ બતાવ્યા છે. આંતરધ્યાનને આધ્યાત્મિક ધર્મધ્યાન પણ કહે છે, અહીં પંચપરમેષ્ઠિના સ્મરણમાં તે દશે પ્રકારના ધ્યાનનો કેવી રીતે સમાવેશ થાય છે, તેને ટુંકમાં વિચાર દર્શાવ્યો છે.
- ૧અપાયરિચય–અપાયને અંગે વિચાર તે અપાયવિચય. મન વચન કાયાના દુષ્ટ વ્યાપારે આત્માને અપાય કારક છે, તે દુષ્ટ વ્યાપારથી આત્મા ભવમાં ભટકે છે, શ્રેષ્ઠ રાજ્ય પ્રાપ્ત થયા પછી જેમ કેઈ બાલિશ આત્મા ભિક્ષા માટે ભટકે તેમ મન વચન કાયાના શુદ્ધ વ્યાપારવાળા જીવને મોક્ષ સ્વાધીન છતાં દુષ્ટ વ્યાપાર વડે તે ભવભ્રમણ કરે છે. અહીં “મારા તે દુષ્ટ વ્યાપારને હું કેવી રીતે રેકું એ પ્રકારના સંકલ્પવાનું જીવને અપાય વિચય
