________________
--
હર
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર એ રીતે સુખના નિશ્ચિત કે સંદિગ્ધ સાધનભૂત સર્વ કઈ વસ્તુઓ જગતમાં મંગલરૂપ ગણાય છે. અહિંસા, સંયમ અને પરૂપ ધર્મો તથા સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને જ્ઞાનાદિ ગુણે, એ દુઃખધ્વંસ અને સુખસિદ્ધિનાં નિશ્ચિત સાધન છે, તેથી તે ભાવમંગલ ગણાય છે, દધિ, દૂર્વા, અક્ષત, શ્રીફળ, પૂર્ણકળશ અને સ્વસ્તિકાદિ સંદિગ્ધ સાધને છે તેથી તે સર્વ દ્રવ્યમંગલ ગણાય છે, દ્રવ્યમંગલે જેમ સુખનાં સંદિગ્ધ સાધને છે, તેમ તે અપૂર્ણ સુખને આપનારાં પણ છે. ભાવમંગલે એ સુખનાં નિશ્ચિત સાધને છે અને તેનું સેવન કરનારને તે સંપૂર્ણ અને અવિનાશી સુખને આપે છે, તેથી દ્રવ્યમંગલ કરતાં ભાવમંગલનું મૂલ્ય ઘણું વધારે છે. - જૈનશાસ્ત્રોમાં અનેક પ્રકારનાં ભાવમંગલ છે, તે સર્વમાં શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ નમસ્કારને પ્રધાન મંગળ કહેલું છે તેનાં મુખ્ય બે કારણે છે, એક તે પંચ પરમેષ્ટિ નમસ્કાર એ સ્વયં ગુણસ્વરૂપ છે અને બીજું ગુણેના બહુમાન સ્વરૂપ છે. અહિંસા, સંયમ અને તપ, તથા સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને જ્ઞાન, વિગેરે સ્વયં ગુણસ્વરૂપ છે પણ ગુણેના બહુમાન સ્વરૂપ નથી. વળી શ્રી પંચ પરમેષ્ઠિ નમસ્કાર એ સર્વ સત્ર ગુણેમાં શિરેમણિભૂત વિનય ગુણના પાલન સ્વરૂપ છે, મોક્ષનું મૂળ વિનય છે, વિનય વિના જ્ઞાન નથી, જ્ઞાન વિના દર્શન નથી, દર્શન વિના ચારિત્ર નથી અને ચારિત્ર વિના મોક્ષ નથી. બીજી રીતે મેક્ષને માટે ચારિત્રની જરૂર છે, ચારિત્ર માટે શ્રદ્ધાની જરૂર છે, શ્રદ્ધા માટે જ્ઞાનની જરૂર છે અને જ્ઞાન માટે વિનયની જરૂર છે. આ વિનય સ્વરૂપ શ્રી નમસ્કાર છે.
