________________
[પરમેષ્ઠિ-નમસ્કાર ધર્મ ધ્યાન થાય છે, કારણ કે તેમાં દેષ વર્જનની પરિણતિ છે, આ પરિણતિ કુશળમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનાર છે. શ્રી નવકાર મંત્રના બળે ને કામ ક્રોધાદિરૂપ અશુભ અભ્યાસ ટળીને જ્ઞાનાદિ શુભ અભ્યાસની વૃદ્ધિ થાય છે, તેથી નવકારને આશ્રય તે અપાયરિચય ધર્મધ્યાનનો જ એક પ્રકાર છે,
૨-ઉપાયરિચય-કુશળ વ્યાપારેને સ્વીકારતે ઉપાયવિચય છે. “મેહ પિશાચથી આત્માની રક્ષા કરાવનાર કુશળ વ્યાપારેવાળે હું કેવી રીતે બનું” એ જાતિને સંકલ્પપ્રબંધ તે ઉપાયવિચય છે. શ્રી નમસ્કાર મંત્રની આરાધના વડે તે પાર પડે છે.
૩-જીવવિચય–માત્ર પિતાના આત્માને વિચાર કરવામાં ઉપયોગી એવું ધ્યાન તે જીવવિચય છે. જેમ કે
મારે આત્મા અસંખ્ય પ્રદેશવાળે છે, સાકાર-અનાકાર ઉપયોગ યુક્ત છે, અનાદિ અનંત છે, કૃતકર્મના ફળને ભેગવવાવાળે છે, કર્મસંબંધથી ભવમાં ભમવાવાળે છે અને કર્મવિયોગથી મોક્ષને પામવાવાળે છે. આ જાતિને વિચાર નમસકાર મંત્રમાં અનુસ્મૃત છે, તેથી તેનું આરાધન જીવવિચય ધર્મધ્યાનસ્વરૂપ છે.
૪-અવવિચય-ધર્મ, અધર્મ, આકાશ, કાળ, પુદ્ગલ, કે જે અનુક્રમે ગતિ, સ્થિતિ, અવગાહ, વર્તનાદિ અને ગ્રહણુ ગુણવાળા છે તથા અગુરુલઘુ આદિ અનંત પર્યાયવાળા છે, તે અને વિચાર સ્થિર ચિત્તથી જેમાં થાય તે અજીવવિચય ધર્મધ્યાન છે. આ ધ્યાન દેહ અને
