________________
નમસ્કારની ધારણા]
ત્યાગ કરવા, ઉચિત નિદ્રા લેવી, તથા ચિત્તને તમેગુણુ જેમ આછે થાય તેવા આહાર-વિહારાદિના અભ્યાસ પાડવા જોઇએ. વિક્ષેપદોષ ટાળવા માટે એકાગ્રતાના અભ્યાસ પાડવા અને વૈરાગ્ય તથા સમભાવની ભાવના વધારવી જોઇએ. લય અને વિક્ષેપથી જુદા ચિત્તના એક ત્રીજો દોષ છે તેને કષાય કહેવાય છે. કષાય એટલે તીવ્રરાગ-દ્વેષ, તેને ધીરતા અને સાવધાનતાથી દૂર કરવા. રાગના હેતુએ અનુકૂળ શબ્દાદિ વિષયા છે અને તેના હેતુભૂત ધન, માન તથા શ્રી પુત્રાદિ છે, દ્વેષના હેતુઓ પ્રતિકૂળ એવા તે જ વિષયે છે. વિષયની અસારતા, તુચ્છતા અને અપકારકતાનેા પુનઃ પુનઃ વિચાર કરવાથી કષાય દોષ અર્થાત્ રાગ-દ્વેષની તીવ્રતા ટળી જાય છે.
૫૩
એ રીતે ધારણાના અભ્યાસ દૃઢ કરવા માટે વિષય વિરાગ પ્રમળ કરવેા જોઇએ અને ધ્યેયમાં પ્રીતિને દૃઢ કરવી જોઇએ. જ્યારે જ્યારે લય, વિક્ષેપ અને કષાય દોષને સંભવ જણાય ત્યારે ત્યારે તેના પ્રતિપક્ષી ઉપાયે વડે તેનું નિવારણ કરતા રહેવું જોઇએ.
ધારણાના અભ્યાસ કર્યા પછી શરૂઆતના કેટલાય દિવસેા સુધી ચિત્ત કેટલાક વખત ધ્યેયાકાર સ્થિતિમાં, કેટલાક વખત લયાવસ્થામાં, કેટલાક વખત વિક્ષેપાવસ્થામાં અને કેટલેાક વખત કષાયાવસ્થામાં રહે છે. જેમ જેમ વૈરાગ્ય ભાવના વધતી જાય છે અને ધ્યેયવિષયમાં પ્રીતિ જામતી જાય છે તેમ તેમ લય, વિક્ષેપ અને કષાયાદિ ન્યૂન થવા માંડે છે અને ધારણાને અભ્યાસ પરિપક્વપણાને પામતાં ધ્યાનાભ્યાસના અધિકારી થવાય છે.
