________________
નમસ્કાર મહામંત્રનું ધ્યાન. ચાને વૈશ્રિયસંવિત્તિ”
(શ્રીજ્ઞાનસાર, ધ્યાનાષ્ટક.) ધ્યાન એટલે એકાગ્ર બુદ્ધિ, અર્થાત્ વિજાતીય જ્ઞાનના અંતર રહિત સજાતીય જ્ઞાનની ધારા તે ધ્યાન છે. ધારણામાં જ્ઞાનની ધારા વચ્ચે વચ્ચે વિચ્છેદ પામે છે, જ્યારે ધ્યાનમાં તેવું થતું નથી ૯
ચક્ષુ આદિ ઇંદ્રિયે પિતાના રૂ૫ આદિ વિષયો તરફ સ્વભાવથી જ પ્રબળ વેગ વડે ધસ્યા કરે છે, ઇંદ્રિઓને અનુસરનારું મન પણ રાતદિવસ વિષય ચિન્તનમાં જ પ્રવૃત્ત રહે છે, તેથી ધ્યાનનો અભ્યાસ કરનારે વિષય તરફ જતાં મન તથા ઇંદ્રિયને વિષયમાં દેષદર્શનરૂપી વૈરાગ્યદષ્ટિ વડે કવાં જોઈએ. વિષયપ્રવણ મનની વિષયપ્રવણતા, વિષયેની અસત્યતા, અસારતા અને અપકારકતાને વિચાર કરવાથી મન અટકી જાય છે અને ઇંદ્રિયની ચપળતા, મનની સાવધાનતા, દઢતા તથા ધીરતા દ્વારા જીતાઈ જાય છે.
* પાતંજલ યોગસૂત્ર મુજબ ધારણાના વિષયમાં ચિત્તની વૃત્તિઓના પ્રવાહને તેલની ધારાની જેમ અવિચ્છિન્નપણે ચાલુ રાખ. એ ધ્યાન છે. જુએ, “તત્ર ઇજેસ્થેાતાનતા ધ્યાનમા” [પા. . સૂ. ૩૨]
