________________
*
[પમેષ્ઠિનમસ્કાર
થતા ઢાકાત્તર આનંદને અને અનુભવાતી ધ્યાનાનંદની વિલક્ષણ પ્રતીતિઓને પ્રયત્ન પૂર્ણાંક ગેાપવવી જાઇએ.
ચિત્તની નિર્મળતા કર્યા વિનાનું ધ્યાન કથન માત્ર છે. ખગલા અને ખીલાડાનુ ધ્યાન હેાવા છતાં દુર્ધ્યાન ગણાય છે, તેથી ધ્યાન કરનાર ધ્યાતાએ પ્રયત્ન પૂર્વક પેાતાના ચિત્તને નિર્મળ કરવું જોઇએ. કહ્યું છે કે જેણે પેાતાનાં શરીર ઇંદ્રિયા અને કષાયાને જીત્યા નથી તથા રાગ-દ્વેષને દબાવ્યા નથી તેણે કાણી પખાલમાં પાણી ભરવાની જેમ ધ્યાન કરવાની નિષ્ફળ ચેષ્ટા કરી છે’
જે મનને વશ કરવાનું કાર્ય માટા પર્વતને મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવા જેવું, અગ્નિનું ભક્ષણ કરવા જેવું, ભૂખ્યા સિંહની સામે થવા જેવું, મહાસાગરને ભુજાઓ વડે તરવા જેવું, પૃથ્વીને માથ ભરવા જેવું, આકાશમાં નિરાલમ ઉડવા જેવું, તરવારની ધાર પર ઉઘાડા પગે ચાલવા જેવું અને પ્રખળ વેગથી વાતા વાયુને રાકવા જેવું અતિ દુષ્કર છે, તે કાર્ય પણ પરમાત્મ સ્વરૂપને પામેલા પરમેષ્ઠિના સતત ધ્યાનથી સિદ્ધ થાય છે. માત્ર તેમાં સતત મડયા રહેવું જોઇએ. કહ્યું છે કે—
“ ઉત્પાદાનિશ્રયાત્ ધૈર્થાત્, સંતોષાત્ તત્ત્વવર્શનાત્। મુનેર્નનવન્ત્યા પાત્, મિનિઃ પ્રતિતિ શા”
અર્થાત્ મનને વશ કરવા રૂપ ચાગનુ કાર્ય છ પ્રકારે સતત પ્રયત્ન કરવાથી સિદ્ધ થાય છે, તે પ્રકારેા નીચે મુજબ છે. ૧–ઉત્સાહાત્–વીચેૉલ્લાસ વધારવાથી,
