Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni

Author(s): Yashovijay Gani, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasuri Gyanmandir

Page 109

252 नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलईतो नयोपदेशः / केन द्रव्यग्रहे द्रव्यार्थिकस्यान्तर्ग/त्वप्रसक्तः, एकस्मिन् द्रव्यपक्षे पर्यायार्थिकनयमतेऽपि द्रव्यं सामायिकमित्यस्याविरोधप्रसङ्गाञ्चैतन्मतस्य भाष्यकृतैव निरस्तत्वाचेति चेत् ? अत्रेदं पर्यालोचयामः-अविशुद्धानां नैगमभेदानां नामायभ्युपगमप्रवणत्वेऽपि विशुद्धनगमभेदस्य द्रव्यविशेषणतया पर्यायाभ्युपगन्तृत्वान्न तत्र भावनिक्षेपानुपपत्तिः, न चैवमस्य पर्यायार्थिकत्वापत्तिः, इतराविशेषणत्वरूपप्राधान्येन पर्यायानभ्युपगमात् , शब्दादीनां पर्यायार्थिकानां तु नैगमवदविशुद्धयभावान्न नामाद्यभ्युपगन्तृत्वमिति, नन्वेतदपि पर्यालोचनं न पर्यालोचनान्तरसहम् , स्वविषयविशुद्धिकृतापर्यायविषयताशालित्वस्य खविषयविशुद्धिकृतापर्यायाविषयत्वविनिर्मोकस्य वा भावनिक्षेपसहत्वस्य सङ्घहर्जुसूत्रयोरव्यापकत्वात् तज्जातीयेऽविशुद्ध्यभावेनोपसर्जनीकृतपर्यायविषयतया तच्छोधनस्य दुःसाध्यस्वात् , ईदृशस्य भावविषयत्वस्य सर्वानुगतत्वेन " सेसा इच्छंति सबणिक्खेवे" [ ] इत्यस्य व्याघातापातादिति चेत् ? न-भावार्थानवबोधात्, ‘अन्त्यनैगमेनेतरविशेषणतया पर्यायो विषयी क्रियते' इत्यस्य ह्ययमर्थः-पाश्चात्यनयात् विशेषोपयोगेन विशेषमनुभवताऽन्त्यनैगमेन सह भेदाभ्युपगमः कथं सङ्गच्छेतेति पर्यायार्थिकमतेऽपि गुणप्रतिपन्नमात्मद्रव्यं सामायिकं स्यादेवेति पर्यायार्थिकमते गुणः सामायिक नात्मद्रव्यमिति न सङ्गतं स्यादित्याह - पर्यायाथिकनयमतेऽपीति / एतन्मतस्य अनन्तराभिहितमतस्य / अत्र उक्तप्रश्न इदम् अनन्तराभिधीयमानमेव समाधानम् , पर्यालोचयामः सम्यग्विचारयामः, इदं समाधानमपि नवं मयैव परिभावितमतः सम्यगभ्यसनीयं प्रन्थान्तरेऽनवाप्तेरित्यावेदयितुमुत्तमपुरुषादरः, अविशुद्धानामिति- पर्यायवियुतस्य द्रव्यस्याभावान्न शुद्धो नैगमस्तद्विषयकः, किन्तु अविशुद्धनैगमविशेषा एव केवलं द्रव्यमसदपि ग्रहीतुं प्रभविष्णव इत्यविशुद्धानां नैगमविशेषाणां कञ्चित् कालं स्थिरत्वेन द्रव्यात्मकानां नाम-स्थापना-द्रव्याणां पर्यायवियुतानामभ्युपगमे समर्थत्वेऽपि विशुद्धनगमविशेषस्य पर्यायाकलितद्रव्याभ्युपगन्तुर्द्रव्यविशेषणतया पर्यायाभ्युपगन्तृत्वान्न विशुद्ध नैगमभेदे भावनिक्षेपस्यानुपपत्तिरतो द्रव्यार्थिकनयस्य निक्षेपचतुष्टयाभ्युपगन्तृत्वं सुसङ्गतमित्याशयः। नन्वेवं विशुद्धनैगमभेदस्य भावनिक्षेपा. भ्युपगन्तृत्वे पर्यायाभ्युपगन्तृत्वात् पर्यायार्थिकत्वमपि स्यादित्याशङ्य प्रतिक्षिपति-न चेति / एवं विशुद्धनैगमविशेषस्य भावनिक्षेपसहत्वाभ्युपगमे / अस्य विशुद्धनगमविशेषस्य / निषेधे हेतुमाह- इतरेति-प्राधान्येन. पर्यायविषयकत्वमेव पर्यायार्थिकत्वे तन्त्रम् , प्राधान्यं चेतरा विशेषणत्वम् , विशुद्धनैगमस्तु द्रव्यविशेषणतया पर्यायं गृह्णाति न तु द्रव्याविशेषणतयेतीतराविशेषणतालक्षणप्राधान्येन पर्यायविषकत्वस्य विशुद्धनैगमेऽभावान तस्य पर्यायार्थिकत्वापत्तिरित्यर्थः। शब्दादीनामितिशब्द-समभिरूढेवम्भूतानां पर्यायार्थिकनयानां नैगमवद् विशुद्धयविशुद्धिभेदाभावात् केवलस्य पर्यायस्य द्रव्याविशेषितस्यासतोऽपि समस्त्येव विषयत्वम् , तेषां तदेव विशुद्धत्वमिति नाम-स्थापना-द्रव्यात्मकद्रव्यविषयकत्वस्य तेषु सर्वथैवाभावान नामादिनिक्षेपाभ्युपगन्तृत्वं किन्तु केवलभावनिक्षेपभ्युपगन्तृत्वमेवेत्यर्थः / नैगमस्य भावनिक्षेपसहत्वमसहमानः पुनरपि शङ्कते-नन्विति / एतदपि विशुद्धनैगमविशेषस्य द्रव्यविशेषणतया पर्यायविषयकत्वेन भावनिक्षेपसहत्वस्य समर्थकमपि / पर्यालोवनमपि विचारणमपि / पर्यालो बनान्तरमेव दर्शयति-स्वविषयेति- अत्र स्वपदेन यस्मिन् नये भावनिक्षेपसहत्वमुपपादनीयं तस्य प्रहणम् / “विशुद्धिकृतापर्याय" इत्यस्य स्थाने " विशुद्धिकृतपर्याय" इति पाठः सम्यग् / निरुक्तभावनिक्षेपसहत्वस्य समहर्जुसूत्रयोरव्यापकत्वमेव व्यवस्थापयति-तजातीय इति- सहजातीये ऋजुसूत्रजातीये चेत्यर्थः / तच्छोधनस्य अविशुद्धिशोधनस्य / ईशस्य स्वविषयविशुद्धिकृतपर्यायविषयताशालित्वरूपस्य स्वविषयविशुद्धिप्रयुक्तपर्यायायाविषयत्वविनिर्मोकरूपत्वस्य वा / "सर्वानुगतत्वेन" इत्यस्य स्थाने " सर्वाननुगतत्वेन " इति पाठो युक्तः, सङ्घहर्जुसूत्रयोरव्यापकत्वात् सर्वाननुगतत्वम् , सेसा० इति- " शेषा इच्छन्ति सर्वनिक्षेपान्" इति संस्कृतम्। समाधत्ते-नेति / स्वोक्त्यभिप्रेतार्थमेवोपदर्शयति- अन्त्यनेगमेनेति / पाश्चात्यनयादिति- नैगमनयान्तरं सङ्कहनयः प्रवर्तत इति नैगमनयात् पाश्चात्यो नयः सङ्गहनयस्तस्मादित्यर्थः, अस्य विशेषम्' इत्यनेनान्वयः। विशेषो.