Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni

Author(s): Yashovijay Gani, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasuri Gyanmandir

Page 137

mamarnamaAnmmmm नग्रामलसरहिणी-तरविणीतरणिभ्यां समलतो मयोपदेशः / इसि गाथाभ्यां सारश्यसम्बन्धमात्रेणार्हत्प्रतिमाया अईत:( इव ) द्रव्यलिजिनो भावसाधो स्तटस्थेन स्मृते हत्थापकतयाऽध्यात्मशुद्धिप्रभवनिर्जराङ्गत्वेन बन्दनीयत्वं यदाक्षिप्तं पूर्वपक्षकृता, तत्राचार्यैरेकनोत्कटदोषवस्नोपस्थिते समानसंविसंवेद्यतालभ्यगुणवत्सादृश्यधीस्तद्गतदोषानुमितिरूपतया गुणवद. पकर्षन्यञ्जकत्वेन तनिदानरूपत्वेन बलवदनिष्टानुबन्धावहा, अन्यत्र चोक्तकारणाभावान्न तथात्वमिति वैषम्यमुद्भावयित्वा समाधानं कृतम्--- "सन्ता तिस्थयरगुणा तित्थयरे तेसिमं तु अझप्पं / ण य सावमा किरिया इयरेसु धुवा समणुना // 1 // " [आवश्यके गा० 1144 ] इति गाथया, अस्यार्थ:- सन्तो-विद्यमानाः शोभना वा, तीर्थकरत्वेन प्रतीयमानस्य गुणाः, निर्जरा बिपुलाम् // 1 // लिङ्गं जिनप्रज्ञप्तमेव नमतो निर्जरा विपुला / यद्यपि गुणविप्रहीनं वन्दते अध्यात्मशुद्धथै // 2 // " इति संस्कृतम् / गाथाभ्यामित्यस्य पूर्वपक्षकृता वन्दनीयत्वं यदाक्षिप्तमित्यनेनान्वयः / सादृश्यसम्बन्धमात्रेण भावेन सह स्थापनायाः सादृश्यलक्षणसम्बन्धमात्रेण / हत्प्रतिमाया अर्हत इव अर्हत्प्रतिमातो यथाऽर्हतः स्मृतेरुदयस्तथा। द्रव्यलिकिन इति- भावसाधुना समं द्रव्यलिङ्गिनः पार्श्वस्थादेरपि सादृश्यलक्षणसम्बन्धोऽस्ति, तन्मात्रेण द्रव्यलिङ्गिस्वरूपस्थापनातो भावसाधोः स्मृतेः सम्भवेन भावसाधुविषयकस्मृत्युत्थापकत्वेन द्रव्यलिशिलक्ष गस्थापनाया अध्यात्मशुद्धिप्रभवनिर्जराङ्गत्वेन तटस्थेन पुरुषेण वन्दनीयत्वं स्यादिति पूर्वपक्षकृता यदाक्षिप्तमित्यर्थः। तत्र उक्ताक्षेपे / आचारि. त्यस्य इति वैषम्यमुद्राव्य समाधानं कृतमित्यनेनान्वयः / वैषम्यमेव दर्शयति - एकत्रेति- पार्श्वस्थादिभावसाधुस्थाप्यस्थापनभावस्थले इत्यर्थः / उत्कटदोषवश्वेनोपस्थिते इति - द्रव्यलिङ्गिनः पार्श्वस्थादेर्दर्शने सति तद्वतदोषोऽपि दर्शनपथमुपैतीति उत्कटदोषवत्त्वेनोपस्थिते पार्श्वस्थादावित्यर्थः, समानसंविसंवेद्यतालभ्यगुणवत्लादृश्यधीस्तगतदोषानुमितिरूपतयेति. अनेन सदृशः स इति ज्ञाने सति तेन सदृशोऽयमिति ज्ञायत एवेति पार्श्वस्थगतभावसाधुसादृश्य-भावसाधुगतपार्श्वस्थसादृश्ययोः समानसंविसंवेद्यत्वमिति समानसंविद्यतया लभ्या आत्मलाभमुपगता जन्येति यावत् या गुण. वत्सादृश्यधीगुणवतो भावसाधोव्यलिङ्गिनि सादृश्यधीः, सादृश्यं च तद्भिन्नत्वे सति तद्तभूयोधर्मवत्त्वम् , तत्र भिन्नत्वं वैधर्म्यरूपम्, प्रकृते उत्कटदोषवत्त्वेनोपस्थिते गुणवतो वैधर्म्यमुत्कटदोषवत्त्वमेवेत्यनुमितिरूपा गुणवत्सादृश्यधीः पार्श्वस्थगत. दोषानुमितिरूपाऽपि स्यादित्येवं तदतदोषानुमितिरूपतयेत्येवमर्थो नात्रादरणीयः, यत उत्कटदोषवत्त्वेनोपस्थिते पार्श्वस्थादौ दोषवत्वं प्रत्यक्षसिद्धमेवेति * नहि करिणि दृष्टे चीत्कारेण तमनुमिनुते * इति न्यायेन तस्यानुमितिविधेयत्वं न सम्भवति, किन्तु सादृश्यप्रतियोग्यनुयोगिनोर्मध्ये एकस्योत्कटदोषवत्त्वेनोपस्थितौ तदन्यस्य गणवतोऽपि तेन समं सादृश्यज्ञानमनुमितिरूपं तन्तदोषस्यापि तदन्यस्मिन्ननुमितिरूपं भवतीत्युत्कटदोषवत्वेनोपस्थिते पार्श्वस्थादौ सति तस्य गुणवति भावसाधौ या सादृश्यधीः सा पार्श्वस्थनिष्ठबहुधर्मावगाहिनी सती पार्श्वस्थनिष्ठबहुधर्मान्तर्गततद्गतदोषस्यापि भावसाधाववगाहिनीत्येवं भावसाधौ पार्श्वस्थगतस्य दोषस्यानुमितिरूपतयेत्यर्थ एवात्राश्रयणीयः, तथा च भावसाधुगतदोषानुमितिरूपतया. गणवदपकर्ष व्यजकत्वेन गुणवतोभावसाचोर्दोषवत्ताप्रयुक्तापकर्षस्य व्यजकत्वेन, तन्निदानरूपत्वेन, बलवदनिष्टमनुबनातीति बलवदनिष्ठानुबन्धाबहा, गुणवति भावसाधौ उस्कटदोषवतो द्रव्यलिङ्गिनः सादृश्यधीरतस्तत्स्थापनायाः सूत्रबोधितबलवदनिष्टाननुबन्धीष्टसाधनताकतन्तगणस्मृतिजनकसंस्कारोद्बोधकाभिप्रायाकारान्यतरवत्त्वलक्षणं तत्स्थापनात्वं न सम्भवतीत्यर्थः / अन्यत्र चेति-.. भावजिन-जिनप्रतिमयोः स्थाप्यस्थापनभावस्थले चेत्यर्थः, उक्तकारणाभावात उक्तदिशा गुणवदपकर्षव्यजकत्वेन तनि. दानरूपत्वलक्षणकारणाभावात् , म सथात्वं न भावजिने जिनप्रतिमासादृश्यधियो बलवदनिष्टानुबन्धावहत्वम्, इति एवं खरूपं, वैषम्यं भावसाधुव्यलिजिस्थाप्यस्थापकभाव-भावजिनजिनप्रतिमास्थाप्यस्थापनयोलक्षण्यम् , उद्भावयित्वा उपदर्य, समाधामम् उक्ताक्षेपप्रतिविधानम् , कृतं 'सन्तो तित्थयरगुणा' इत्यादिगाथयेति सम्बन्धः। सन्ता० इति-"सन्तसीर्थकरगणास्तीर्थकरे तेषामिदन्त्वध्यात्मम् / न च सावद्या तासु क्रिया इतरेषु ध्रुवा समनुज्ञा // 1 // " इति संस्कृतम् / अस्यार्थः अस्य गाथावचनस्यार्थोऽयमुपदय॑ते / सन्स इत्यस्य विद्यमामा इति वा अथवा शोभना इति विवरणम् /