Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni

Author(s): Yashovijay Gani, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasuri Gyanmandir

Page 177

नयामृततरङ्गिणा सरशिणीतरणिया लमहतो नवोपसः / (धानम् ), अथ कथमेतस्य निवृत्तिरिति चेत् ? शृणु- कश्चित् खलु पुरुषधुरन्धरो नित्याध्ययनविधिनाऽधीतवेदान्तः सानाध्ययनबलाद् वेदान्तवाक्यानामापाततोऽर्थमधिगच्छति, काम्यस्वे सति कथम. ध्ययनविधेनित्यत्वमिति चेत् ? काम्यत्वेऽपि धर्मा( अर्था )वबोधफलकत्वेन फलतो नित्यत्वस्याबाधात्, एतच्च मीमांसकमतेनोच्यते, स्वमते त्ववाप्तिफलकत्वेन फलतो नित्यत्वमध्ययनस्य, अहरहःकर्तव्यब्रह्ममासाद्यवयाऽजालेरावश्यकत्वात् / अध्ययन विधेहि फलाकाङ्क्षायां निरतिशयसुखात्मकोऽपि स्वर्गो यथा न कलम् , अदृष्टत्वात् , एवं दृष्टोऽप्यर्थावबोधो न फलम् , अनन्तरादृष्टत्वादश्रुतत्वाच, अवाप्तिस्त्वनन्तर. दृष्टा श्रुता च फलस्वेन संबध्येत्, यथाहि- फलाकाङ्क्षायां दृष्टे सति नादृष्टं कल्प्यम् , एवमनन्तरदृष्टे सति न व्यवहितदृष्टं कल्प्यम् , श्रुते च सति नाश्रुतं कल्प्यम् , अर्थावबोधवादिनाप्यवाप्रङ्गीकारात्, एवं पञ्चीकरणमभिवाय तैर्भूतरुत्पाद्यं कार्यवर्ग दर्शयति- तैरण्ड इति- तैः पञ्चीकृतैर्भूतैरुपादानकारणभूतैः, अण्डोब्रह्माण्ड उत्पचते, तत्र ब्रह्माण्डान्तर्मुवनान्युपरिभागे वर्तमाना भूम्यादयः सप्त लोकाः, भूमेरधः स्थितान्यतलाछीनि मल पातालान्तानि, तेषु च भुवनेषु तेस्तैः प्राणिभिर्मोक्तुं योग्यान्यनादीनि तसल्लोकोचितशरीराणि च तैरेव पञ्चीकृतैर्भूतरीश्वराशया भायन्ते, एवं स्थूलशरीरमभिधाय सेषु स्थूलशरीरेषु अभिमानवतो हिरण्यगर्भस्य समष्टिरूपस्य वैश्वानरसंशकस्वम् , एकैकस्थूलशरीरामियानवतां व्यष्टिरूपाणां सैजसानां विश्वसंज्ञकत्वं च भवतीत्याह-हिरण्यगर्भ इति-अस्मिन् स्थूलशरीरे वर्तमानो हिरण्यगर्भो वैश्वानरो भवेदिति // ___ अत एव अन्योऽन्याध्यासाच्चिदचिद्रन्थिरूपस्याच्यासस्य संसारस्वरूपत्वादेव / सिद्धाभिधानमिनत्र ब्रह्माण्डेत्यादिषड्यन्तस्याम्वयः, अत एवेत्यस्य च हेतुतयाऽन्वयः, सिद्धाभिधानमित्यस्य सिदबदभिधानमित्यर्थः, यत एव संसारो निरुकाध्यासस्वरूपस्तत एव तदन्तर्वतिमां ब्रह्माण्डादीमामुत्पतेरभिधानं सिद्धवदेव, म तत्र कोशायभिहिते कथमित्थमित्याद्याकाडोत्थानम् , अन्योऽन्याध्यासात्मके संसारे सुव्यवस्थिते सदन्तर्गतस्याशेषस्याप्यन्योऽन्याध्यासरूपस्य सुव्यवस्थितत्कमेवेत्याशयः, इत्थमपञ्चीकृतपञ्चीकृतभूतादिमयचिदचिदन्थिस्वरूपान्योऽन्याध्यासलक्षणसंसारस्य क्रमिकोत्पत्तिमभिधाय मिवृत्तिममिधातुकामस्तत्र परपृच्छामुपन्यस्यति-अथेति- अस्य संसारोत्पत्तिनिरूपणानन्तरमित्यर्थः / पसस्थ. अनन्तराभिहितस्वरूपात्य संसारस्य / कथमित्याक्षेपे, प्रवाहतोऽनादिभूतस्य संसारस्य सहसैब निवृत्तिने सम्भावनापथमुपयातीति प्रष्टुरभिसन्धिः / उत्तरयति- शुण्विति / मुक्तिकारणब्रह्मतत्त्वसाक्षात्कारेच्छया मुमुक्षुरध्ययनमनुतिष्ठतीत्यध्ययनविधेः काम्यतो सति कथं नित्यत्वं नित्यत्व-काम्यत्वयोर्विरोधादिति नित्याध्ययनविधिनत्युक्तिर्न सङ्गतिमङ्गतीति शङ्कते-काम्यत्वे सतीति / "स्वाध्यायोऽध्येतव्यः" [ ] इत्यध्ययनविधिरध्ययनस्यैव कर्तव्यत्वमनुशास्तीति शब्दात्मकवेदस्वरूपाभ्यसनलक्षाणाम्ययबेच्छया स्वाध्यायाध्ययनकरणे तस्य काम्यत्वेऽपि ततोऽर्थावबोधोऽवश्यम्भावीति तदात्मकफलापेक्षया स्वाध्यायाध्ययनविर्धित्यस्यापि सम्भवादपेक्षाभेदेन काम्यत्व मित्यत्वयोर्विरोधाभावादित्याशयेनोत्तरयति-काम्यत्वेऽपीति / अर्थावबोधफलकत्वेन फलतो नित्यत्वमध्ययनविधेः पूर्वमीमांसामतेनोक्तमित्याह-एतथेति। मीमांसकमतेन पूर्वमीमांसाभ्युपगन्सुमतेन / स्वमते उत्तरमीमांसाभ्युपगन्तृवेदान्तिमते, तु पुनः, अवाप्तिफलकत्वेनेति- अवाप्तिस्वरूपमने व्यक्तीभविष्यति / अध्ययनविधेरवाशिफलकत्वं तदा स्याद् यद्यध्यनादवाप्तिः स्यात् , तस्यास्त्वनर्थिकाया अनावश्यकत्वमेवेत्यत आह-महरहाकर्तव्येति- अहरहः कर्तव्यं यद् ब्रह्मयज्ञादि तदर्थतया तत्प्रयोजनकत्वेन अवाप्तेर्वक्ष्यमाणस्वरूपायाः आवश्यकत्यात्- अवश्यमभ्युपगन्तव्यत्वादित्यर्थः / अवाप्तरध्ययनविधिफलत्वं व्यवस्थापयति- अध्ययनविहींति / फलाकालायां किमर्थमध्ययनं कर्तव्यमित्याकालायाम् / स्वर्गस्याध्ययनफलत्वाभावे हेतुमाह-अदृष्टत्वादिति / अर्थावबोधस्याध्ययनविधिकलत्वाभावे हेतुद्वयमुपदर्शयति-अनन्तराष्टत्वादश्रुतत्वाश्चेति / अनन्तरदृष्टत्वाच्छ्रुतत्वाचावाप्तेरध्ययनविधिफलत्वं निगमयति-अवाप्तिस्विति / निरतिशयसुखात्मकत्वेन फलान्तरतो वैशिष्ट्यमनुभवतोऽपि स्वर्गस्य कथमदृष्टत्वाच फलत्वं, कथं वा दृष्टस्याप्यर्थावबोधस्यानन्तराष्टत्वादश्रुतत्वाच न फलत्वमित्याकालानिवृत्तये स्वाह-यथा-हीति / मीमांसकेनाप्यवाप्तिः स्वीकरणीयेत्याह-अयसोशमादिनापीति-अध्ययनविधेरर्थावबोधः फलमित्यभ्युपगन्त्रा मीमांसके.