Nayopdesh Part 02 Tarangini Tarni

Author(s): Yashovijay Gani, Lavanyasuri
Publisher: Vijaylavanyasuri Gyanmandir

Page 152

नयामृततरङ्गिणी-तरङ्गिणीतरणिभ्यां समलकृतो नयोपवेशः। 295 कम् , वैखर्यात्मककब्देनैव सर्वोल्लेखान्मध्यमाख्यशब्दसंसृष्टसविकल्पकज्ञानेनैव सर्वार्थग्रहणात् पश्यन्त्याख्यशुद्धशब्दात्मकज्ञानेनैव चाखण्डैकस्वरूपनिश्चयात् सर्वत्रानुस्यूतत्वात् सर्वोपादानत्वाच शब्दतत्त्वमखण्डं ब्रह्मेत्यर्थः / एतदेवाह-यदक्षरम्-अकारादि, एतेनाभिधानरूपो विवों दर्शितः / तथा यत् 'अर्थभावेन' तद् विवर्त्तते, एतेनाभिधेयरूपो विवत्तों दर्शितः। तथा यतो जगतः प्रक्रिया-प्रतिनियता व्यवस्था, भेदानां सङ्कीर्तनमेतदिति / अयं च वर्णक्रमरूपो वेदस्तदधिगमोपायः, प्रतिच्छन्दकन्यायेन तस्यावस्थितत्वात् , तश्च परब्रह्माऽभ्युदय निःश्रेयसफलधर्मानुगृहीतान्तःकरणैरवगम्यते, अन्यैस्तु प्रयोगादव. गम्यते, 'शब्द एव जगतस्तत्त्वम् , तद्वाऽऽप्यबाध्यमानत्वात् , अहिरज्जुवत्, प्रामारामादयः शब्दा. हृतिधुरां दधतीति सर्वार्थोल्लेखशेखरत्वेन वैखर्याः सर्वार्थव्यापकत्वम् / मध्यमाख्येति- मध्यमासंज्ञको यः शब्दस्तेन संस्पृष्टंतादात्म्येन संबद्धं यत् सविल्पकज्ञानं तेनैव सर्वार्थग्रहणादित्यर्थः, न खल्वर्थमज्ञात्वैव परार्थ शब्दमुच्चारयति सोऽपि पुरुष इति शब्दोच्चारणार्थ तदर्थज्ञानमपेक्षितम्, निर्विकल्पकं चार्थज्ञानं न शब्दोच्चारणायालमिति सविकल्पज्ञानमेव तदर्थमावश्यकम्, तच्च मध्यमाख्यशब्दसंस्पृष्टमेवेत्येवं / सर्वार्थग्रहणपटिष्ठसविकल्पकज्ञानस्वरूपसन्निविष्टत्वान्मध्यमाख्यशब्दस्य सर्वार्थव्यापकत्वम् / पश्यन्त्याख्येति-पश्यन्तीसंज्ञको यः शुद्धशब्दः-आनुपूादिलक्षणाशुद्धिरहितत्वाच्छुद्धत्वम् , तदात्मकज्ञानेनैव पुनः अखण्डैकस्वरूपस्य ब्रह्मणो निश्चयादखण्डकब्रह्मस्वरूपमेव सर्व वस्तु परमार्थत इति सर्वस्यापि तदात्मनः पश्यन्त्याख्यशुद्धशब्दात्मकज्ञानेनैव निश्चयादिति तद्वारा पश्यन्त्याख्यशब्दस्यापि सर्वव्यापकत्वम् / एवं च शब्दतत्त्वस्य, सर्वत्र सर्वस्मिन्नर्थे, अनु. स्यूतत्वात् अनुगतत्वात् , सर्वोपादानत्वाञ्च सर्वस्य वस्तुनस्तत एवोद्भूतत्वेन सर्ववस्तुन उपादानत्वाच्च, अखण्डं ब्रह्म सर्वत्रानुस्यूतं सर्वोपादानं च, शब्दतत्त्वमपि तथेति नैकस्योपादानद्वयमतो यदेव ब्रह्म सर्वानुस्यूतं सर्वोपादानं च तदेव शब्दतत्वमिति शब्दतत्त्वमखण्डं ब्रह्म, इति एवंस्वरूपः, अर्थः अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्त्वमित्यस्यार्थः। एतदेव ब्रह्म शब्दतत्त्वमेव, आह कथयति / यदक्षरं यत् शब्दतत्त्वं ब्रह्म, अक्षरमित्यस्य विवरणम्-अकारादीति / एतेन यदक्षरमिस्यनेन शब्दतत्त्वं ब्रह्मेवाकाराद्यक्षररूपेण निवर्तत इति अकाराद्यक्षरात्मकाभिधानलक्षणो विवर्तः शब्दतत्त्वात्मकब्रह्मणो दर्शित आवेदितः / यत् शब्दतत्त्वं ब्रह्म, तत् तदेव, अर्थभावेन अर्थात्मना, विवर्तते परिमणते / एतेन विवर्ततेऽर्यभावेनेत्यनेन / यतः शब्दतत्त्वात्मब्रह्मणः सकाशात् / प्रक्रियेत्यस्य विवरणम् - प्रतिनियता व्यवस्थेति / एतत्कथनप्रयोजनं दर्शयति-भेदा. नामिति-विशेषाणामित्यर्थः / सङ्कीर्तनं कथनम् / एतत् प्रक्रिया जगतो यत इति वचनम् / शब्दतत्त्वात्मकब्रह्मणोऽवगमे क उपाय इत्यपेक्षायामाह- अयं चेति- इदानीन्तनरस्माभिरपि प्रत्यक्षेण गोचरीक्रियमाणश्चेत्यर्थः। वर्णक्रमरूपः आनुपूर्वीविशेषविशिष्टवर्णसमुदायात्मकः। तदधिगमोपायः शब्दतत्त्वात्मकब्रह्माधिगमनिबन्धनम् / कथं वेदस्तदधिगमोपाय इत्याकालायामाह-प्रतिच्छन्दकन्यायेनेति-बिम्ब-प्रतिबिम्बन्यायेनेत्यर्थः। तस्य वेदस्य, प्रतिबिम्ब न बिम्बातिरिक वस्तुभूतं तथापि बिम्बस्य वस्तुनो ज्ञापकं भवति, प्रतिबिम्बस्य बिम्बमन्तरेणानुपपत्तेः, एवं वेदोऽपि शब्दतत्त्वात्मकब्रह्मणो बिम्बस्थानीयस्य प्रतिबिम्बस्थानीय एवेति भवति तदधिगमसाधनमित्याशयः। किं तदधिगमोपायेन वेदेन सर्वैरेव वेदार्थाभिज्ञैः शब्दतत्त्वात्मकं ब्रह्माधिगम्यते ? किं वा तत्रापि विशिष्टरेव कैश्चिदित्यपेक्षायामाह-तश्च परमब्रह्मेति- शब्दतत्त्वात्मकपरमब्रह्म पुनरित्यर्थः, अस्य ‘अवगम्यते' इत्यनेनान्वयः / अभ्युदयोति- अभ्युदयः- स्वर्गादिः, निःश्रेयसं- मोक्षः, अभ्युदय-निःश्रेयसान्यतरत् फलं यस्य सोऽभ्युदय निःश्रेयसफलः, एवम्भूतो यो धर्मः- शमदमादिलक्षणः, योगाभ्यासजनितपुण्यविशेषो वा, तेनानुगृहीतं- तत्सम्बन्धात् पूतम्, अन्तःकरणं-हृदयं येषां तैरभ्युदय-निःश्रेयसफलधर्मानुगृहीतान्तःकरणः, कैश्चिदेव महात्मभिः शब्दतत्त्वात्मकपरमब्रह्मावगम्यत इत्यर्थः / अन्यैस्तु अभ्युदयनिःश्रेयसफलधर्मानुगृहीतान्तःकरणमिन्नैः पुरुषैः पुनः / प्रयोगात् प्रकृष्टयोगात्, अथवा परार्थानुमानस्वरूपत्र्यवयवोपपन्नवाक्यप्रयोगात् , अवगम्यते शब्दतत्त्वात्मकपरमब्रह्म शायते / परार्थानुमानात्मकवाक्यप्रयोगस्वरूपो द्वितीयपक्ष एवात्राभिप्रेत इति स एवोपदर्यते-शब्द एवेति-शब्द एवं जगतस्तत्त्वमिति प्रतिज्ञा, तद्बाधेऽप्यबाध्यमानत्वादिति हेतुः, जगतो बाधेऽपि शब्दतत्त्वस्याबाध्यमानत्वादिति तदर्थः, अहिरज्जुवदिति दृष्टान्तवचनम् , अत्र यद् यद्बाधेऽप्यबाध्यमानं तदेव तत्त्वं यथा अहेर्बाधेऽपि रज्जुरबाध्यमाना तत्त्वमित्युदाहरणस्वरूपम् / प्रयोगान्तरमाह-ग्रामा-ऽऽरामादय इति-प्रामा-ऽऽरामादयः शब्दात्मका इति प्रतिज्ञा, तदाकारानुस्यूतत्वादिति हेतुः,