________________
કલિંગમાં જૈનધર્મ
૧૯ વાને પ્રચાર ન હતું. એ વિષયમાં બને સંપ્રદાયમાં કલેશજનક ચર્ચાઓ થઈ છે. ખારવેલના આ લેખ ઉપરથી એ વિવાદગ્રસ્ત ચર્ચાને એકદમ નિકાલ અને નિર્ણય થઈ શકે છે કે તે વખતે અને તેના પહેલાં પણ જૈનોમાં મૂર્તિપૂજા પ્રચલિત હતી. આ લેખની ૧૨મી પંક્તિના પાછલા ભાગ ઉપરથી જણાય છે કે “આદિ તીર્થકર ઋષભદેવની મૂર્તિ નંદરાજા ઉપાડી ગયું હતું, તે... પાટલિપુત્રથી રાજગૃહ પાછી આણી જૈન વિજેતાએ નવા ભવ્ય પ્રાસાદમાં ભારે ઉત્સવ– સમારંભથી તેની સ્થાપના કરી ” (જુઓ પૃ૪ ૫૮-૫૯, શ્રીયુત કે. હ. ધ્રુવનું વિવેચન.) આ કથનથી અસંદિગ્ધતાપૂર્વક સિદ્ધ થાય છે કે ઈ. સ. પૂર્વે ૩જા સૈકામાં તેમ જ તેની પણ પહેલાં જૈન મૂર્તિપૂજા યથાર્થ રીતે પ્રચલિત હતી. શ્રીમાન ધ્રુવ મહાશય તા. ૮-૨-૧૯૧૭ ના મારી ઉપરના એક ખાનગી પત્રમાં આ બાબત ખાસ વિચારપૂર્વક લખે છે કે –
“ખારવેલના લેખના એક મહત્ત્વ ધરાવતા ભાગ ઉપર આપનું લક્ષ ન ગયૂ હોય, તે હું તે તરફ રવા રજા લઉં છું. એમાં એક ઠેકાણે રાજગૃહમાંથી ઋષભદેવ ભગવાનની મૂર્તિ નંદરાજા ઉપાડી ગયાનું લખ્યું છે. આથી ઈસવીસન પૂર્વે ચેથા સૈકામાં મૂર્તિપૂજા જેમાં પ્રચલિત હતી એમ સિદ્ધ થાય છે. આ બાબતને પુષ્યમિત્રના ઇતિહાસ સાથે સંબંધ ન હોવાથી
મેં તે લક્ષ ખેંચાય તેવી રીતે સેંધી નથી.” મુંબઈ, વાલકેશ્વર
પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ (પ્રથમ ભાગ)ના શ્રાવણી પૂર્ણિમા, વિ. સં.૧૯૭૩ ઉપોદઘાતમાંથી ટૂંકાવીને.
લેખનું વર્ણન અશોકના વખત પછી પૂર્વ હિંદુસ્તાનને ઈતિહાસ તથા તેની ભાષા વિષે માહિતી મેળવવામાં હાથીગુફા લેખ ઘણું જ ઉપયોગી છે.
.....આ લેખનું નામ, જે ગુહા ઉપર તે કોતરેલે છે, તે ગુહાના
