________________
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
૪૮
કાળમાં જે કાઈ સમ` જૈન શ્રાવકા થઈ ગયા છે તેમાં વસ્તુપાળ સૌથી મહાન હતા; જૈનધર્માંના તે સૌથી શ્રેષ્ઠ પ્રતિનિધિ હતા. એક સાધારણ જૈન યતિના અપમાનના બદલામાં તેણે ગુરેશ્વર મહારાજ વીસલદેવના સગા મામાના હસ્તછેદ કરાવી નાખ્યા હતા—તેનું સ્વધર્માભિમાન આટલું બધુ ઉગ્ર હતું——છતાં જૈન ધર્મસ્થાનેા ઉપરાંત તેણે લાખા રૂપિયા જૈનેતર ધ`સ્થાના માટે પણ ખર્ચ્યા હતા. સામેશ્વર, ભૃગુક્ષેત્ર શુક્લતી, વૈદ્યનાથ, દ્વારિકા, કાશીવિશ્વનાથ, પ્રયાગ, ગેાદાવરી આદિ અનેક હિંદુ તીસ્થાનેાની પૂજા-અર્ચા નિમિત્તે તેણે લાખાનાં દાન કર્યાં; સે'કડા બ્રહ્મશાળાઓ અને બ્રહ્મપુરી બંધાવી આપી; પથિક જનેાના આરામ માટે ઠેકઠેકાણે અગણિત કૂવા, વાવ બંધાવ્યાં; અનેક સરોવરો રચાવ્યાં, અનેક વિદ્યામઠા કરાવ્યા, સખ્યાબંધ અરક્ષિત ગામેાને ફરતા કાટ કરાવ્યા, સેંકડા શિવાલયે। સમરાવ્યાં, સેંકડા વેદપાઠી બ્રાહ્મણાને વર્ષાસન બાંધી આપ્યાં; અને એ બધાંય કરતાં અતિવિશેષ અને અનુપમ કાર્યાં. તેણે એ કર્યું... કે મુસલમાને માટે પણ નમાજ પઢવા અનેક મસી બાંધી આપી છે.
હજારો રૂપિયા ખર્ચ કરી ગુજરાતની શિલ્પકળાના સુ ંદરતમ નમૂનારૂપે એક ઉત્કૃષ્ટ કાતરકામવાળું આરસપહાણનું તેારણ કરાવી તેણે છેક ઇસ્લામના પાક ધામ મક્કાશરીફની ભેટે મેાકલાવ્યું હતું. પેાતાના ધર્મીમાં અત્યંત ચુસ્ત હાવા છતાં અન્ય ધર્મ પ્રત્યે આવી ઉદારતા બતાવનાર અને અન્ય ધર્મસ્થાના માટે આવી રીતે અઢળક લક્ષ્મી વાપરનાર તેના જેવા બીજો કેાઈ પુરુષ ભારતવર્ષના ઇતિહાસમાં મને તેા જ્ઞાત નથી જ. જૈનધર્મે ગુજરાતને વસ્તુપાળ જેવી અસાધારણ, સધ સમદર્શી અને મહાદાની મહામાત્યની અનુપમ બક્ષિસ આપી છે.
સમરાશા તથા જગડુશા
વસ્તુપાળ-તેજપાળ જેવા સથા અદ્વિતીય ભાગ્યવાન તે! નહિ પણ તેમના ગુણા સાથે અનેક રીતે સમાનતા ધરાવનાર તે પછી પાટણમાં સાહ સમરા અને સાલિગ ભાઈ એ થયા, જેમણે અલ્લાઉદ્દીન
