________________
સિદ્ધસેન અને સમંતભદ્ર પિતાના ગ્રંથમાં પ્રમાણ અને નયનાં લક્ષણો ફક્ત સ્થિર કરતા ગયા હતા; સમંતભદ્ર પિતાના ગ્રંથમાં સિદ્ધસેનને અનુસરીને મીમાંસા કરીને એમને સફળ, સંગત અને સ્થિર કરી દીધા હતા. સિદ્ધસેને આપ્ત પુરુષની બાબતમાં સંક્ષિપ્ત અને પ્રકીર્ણ વિચાર પ્રદર્શિત કર્યા હતા, સમંતભદ્ર એ જ વિચારેને વિસ્તૃત અને ક્રમબદ્ધ રૂપમાં ગૂંથી લઈને આતની પરિપૂર્ણ મીમાંસા કરી હતી. આ રીતે સિદ્ધસેને જૈનધર્મના તરવજ્ઞાનને અંકુરિત કરવામાં જળસિંચનનું કામ કર્યું, તે સમંતભદ્ર એ અંકુર પિતાની ઇચ્છા પ્રમાણે નિર્ભય રીતે મેટે થઈ શકે એ માટે એની આસપાસ કાંટાની વાડ ઊભી કરવાનું કામ કર્યું. આ બન્ને મહાપુરુષોના સમ્પ્રયત્ન અને પ્રશંસનીય જીવનને લીધે જૈન દર્શન સજીવન રહી શકયું; અને એમણે જ ચીંધેલા માર્ગનું અનુસરણ કરી તે પછીના સમર્થ આચાર્યોએ એને ખૂબ પલવિત કર્યું...... બને આચાર્યો અને સંપ્રદાયમાં માન્ય
આ ગ્રંથની [--સમંતભદ્રની સૌથી વધુ આદર પામેલી ૧૧૪ લેક જેટલી નાની કૃતિ “આપ્તમીમાંસા,' એના ઉપર મહાન તાર્કિક ભટ્ટ અકલંક દેવની અષ્ટશતી”-આઠસો શ્લેક જેટલું–ભાષ્ય; એના ઉપર આચાર્ય વિદ્યાનંદિકૃત “અષ્ટસહસ્ત્રી'-આઠ હજાર શ્લેક પ્રમાણુવ્યાખ્યા; એ “અષ્ટસરસ્ટી” ગ્રંથની] મહત્તાને ખ્યાલ એટલા ઉપરથી પણ આવી શકે એમ છે કે શ્વેતાંબર સંપ્રદાયના મહાન વૈયાયિક અને સમર્થ ગ્રંથકાર ઉપાધ્યાય યશવિજ્યજી જેવા વિદ્વાને, આ ગ્રંથના ગાંભીર્યથી મુગ્ધ થઈને, એને ઉપર મૂળ ગ્રંથ જેવડી જ (એટલે કે આઠ હજાર પ્રમાણ) અને એવી જ પ્રૌઢ ટિપ્પણી લખી છે. અને એ રીતે “અષ્ટસહસ્ત્રી ને “ડશસહસી” બનાવીને એનું મહત્ત્વ બમણું વધારી દીધું છે.....
હરિભદ્ર વગેરે વેતાંબરેના મુખ્ય આચાર્યોએ જેમ સિદ્ધસેન દિવાકરને “વાદિમુખ્ય ” અને “તુતિકાર” વિશેષણથી ઉલેખ કર્યો
