________________
૧૩૦
જૈન ઇતિહાસની ઝલક રાજા તે સ્ત્રીનું આ બધું કથન સાંભળી મનમાં બહુ વ્યગ્ર થયે અને તેને કેટલુંક આશ્વાસન આપીને જણાવ્યું કે માતા ! તું તારે ઘેર જા અને આ રીતે આપઘાત કરીને મરીશ નહિ. રાજા તારું ધન નહીં લે એની હું તને ખાતરી આપું છું. તું તારા ધનથી યથેષ્ઠ દાનપુણ્ય કર અને તારું કલ્યાણ કર.” એમ કહી રાજા પિતાના મહેલમાં આવ્યું અને સવાર થતાં જ પોતાના મંત્રીઓને બોલાવીને તેણે આજ્ઞા કરી કે મારા આખા રાજ્યમાં એવી આશા જાહેર કરી દો કે “પરાપૂર્વથી ચાલી આવતી રાજ્યની નીતિ પ્રમાણે, મરી ગયેલા નાવારસ માણસની સંપત્તિને જે અધિકાર રાજસત્તા લઈ લે છે તે નીતિ આજથી બંધ કરવામાં આવે છે. અને આજ પછી કોઈ પણ એવા માણસની કશીય સંપત્તિને રાજના માણસે ન અડકે તેવી રાજાજ્ઞા જાહેર કરવામાં આવે છે.” રાજાની આજ્ઞા પ્રમાણે મંત્રીઓએ આખા રાજ્યમાં તેવું આજ્ઞાપત્ર જાહેર કર્યું અને એ રીતે લેવાતું મૃતકન બંધ કર્યું. પ્રબંધકારના જણાવ્યા પ્રમાણે રાજ્યના ખજાનામાં આ જાતના ધનથી દરવર્ષે એક કરોડ રૂપિયાની આવક થતી હતી, પણ રાજાએ તેને જરાય લેભ ન કરતાં એ અધમતમ અને પ્રજાપીડક નીતિને સદંતર પ્રતિબંધ કર્યો.....
આ રીતે મૃત–સ્વ-મેચનનું પ્રજાહિતકર કાર્ય કરીને કુમારપાલ સતયુગમાં થઈ ગયેલા રધુ, નઘુષ, નાભાક અને ભરત આદિ પરમ ધાર્મિક રાજાઓ પણ જે કીર્તિ નહતા મેળવી શક્યા તેવી કીર્તિ મેળવવા ભાગ્યશાળી થયે. કુમારપાળના ગુણે અને એનાં તથા સિદ્ધરાજનાં કાર્યો
ગુજરાતને એ સૌથી વધારે આદર્શ રાજા હતા. એ જેવો વીર હતો તે જ સયત હતો. જે નીતિનિપુણ હતા તે જ ધર્મપરાયણ હતા. જેવો દુધર્ષ હતું તેવો જ સૌમ્ય પણ હતો. એનામાં અનુભવજ્ઞાનની જેટલી વિશાલતા હતી તેટલી જ તાત્વિક બુદ્ધિની પણ
