________________
કેટલાક તિર્ધરે
૧૯૫ ૬. મહાકવિ ધનપાલ મહાકવિ ધનપાલ જૈન સાહિત્યાકાશને એક મહાતેજસ્વી અને અક્ષણપ્રકાશી નક્ષત્ર છે. એના પ્રતિભા પ્રકાશ જૈન વાડ્મયના શરીરપિંડને અને ઓપ આપે છે. જૈન સાહિત્ય-સંપત્તિને વિશાળ ભંડારમાં એક અણમેલું અને અદ્વિતીય રત્ન સમપને એણે આત મતાનુયાયીઓના પાંડિત્યાભિમાનને અતિ ઉન્નત બનાવ્યું છે. એનું તે રત્ન તે “તિલકમંજરી” કથા છે. આખા સંસ્કૃત સાહિત્યના અનંત ગ્રંથસંગ્રહમાં બાણની કાદંબરી સિવાય એ કથાની તુલનામાં આવી શકે એવી બીજી કોઈ કૃતિ વિદ્યમાન નથી. અલબત્ત, બાણ ધનપાલને પુરેગામી હોઈ તે એના ગુરુસ્થાને છે; કાદંબરીની અનુપમ રચનાઓ જ ધનપાલને તિલકમંજરીની રચના કરવા પ્રેર્યો છે એ નિઃસંશય છે; છતાં ધનપાલ પ્રતિભાની સ્પર્ધામાં જે બાણથી ચઢે નહીં તો ઊતરે તેમ પણ નથી જ. તેથી કાલકૃત પેક–લઘુ-સંબંધવાળા હોવા છતાં ગુણધર્મથી તે નિર્વાણ ગિરાના એ બન્ને ગા મહાકવિઓ સમાન આસને જ બેસનારા છે; અને તેથી ધનપાલનું કવિજીવન એ બાણના જેટલું જ ગૌરવશાલી છે, એમ કહેવામાં આવે તો તે કથમપિ અત્યતિવાળું નથી જ. (વિ. સં. ૧૯૪૩) જૈન સાહિત્ય સંશોધક, ખંડ ૩, અંક ૩,
પૃ. ૨૪૪માંથી ઉદ્દધૃત. ૬. મહોપાધ્યાય મેઘવિજયજી તેઓ સાહિત્યના પ્રખર અભ્યાસી મહાકવિ હતા, એ તેમની અનેક કાવ્યરચનાઓથી જણાઈ આવે છે. કિરાત, માધ, નૈષધ, મેઘદૂત આદિ કાવ્યના સતત વાચનથી તેમને સમસ્ત કાવ્ય કંઠસ્થ હશે, એ તેમની તે તે કાવ્યોની સમસ્યાપૂર્તિઓથી માલૂમ પડી આવે છે. તેઓ દર્શન-તત્ત્વજ્ઞાનના પંડિત હતા, એ તેમના “યુક્તિપ્રબોધ નાટક પરથી જણાઈ આવે છે ....વ્યાકરણમાં તેમણે “હેમકે મુદી”
