________________
૧૪૦
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
મગલવાજિ
આસપાસ ચામરાદિ રાજ–ઉપકરણા ધારણ કરીને ઊભી રહેતી. પછી ત્રા વાજતાં. તે પછી ખીજી બીજી તેવી સ્ત્રીએ પેાતપેાતાનું કામ કરવા માટે હાજર થતી. પછી વારાંગનાએ આવીને રાજાનાં એવરણાં લેતી. બીજા સામા અને ખાંડિયા રાજાએ તે વખતે હાથ જોડીને ઊભા રહેતા. રાજાની સન્મુખ રાજ્યના ખીજા મહાજને —જેવા કે શેઠિયાઓ, વ્યાપારીઓ, પ્રધાન ગ્રામજના—વગેરે આવીને એસતા, પરરાજ્યાના દૂતા આવતા તે દૂર–બધાની પાછળ–ખેસતા. વાર-નિતાઓને નીરાજનાવિધિ પૂરા થતે એટલે પછી તેઓ પણ એક બાજુ ખેસી જતી; અને આખી સભા પછી એકાગ્ર થઈ રાજ્યકા ની પ્રવૃત્તિ જોતી. રાજ્યકામાં સૌથી પ્રથમ સાન્ધિવિહિક એટલે પરદેશમંત્રી (ફોરેઈન મિનિસ્ટર' ) પરરાજ્ગ્યા સાથેના સંબંધેાની કાર્યવાહી રાજાને નિવેદન કરતા. કયા રાજા સાથે સંધિ થઈ છે, કયા રાજાએ શું પ્રુષ્ટ–અનિષ્ટ કર્યુ છે, કેાના ઉપર લશ્કર મેકહ્યું છે, કયા લશ્કરે શુ કર્યુ” છે, કાણુ શત્રુ મિત્ર થાય છે, ઇત્યાદિ પરરાજ્ય સાથે સંબંધ ધરાવતી સધળી કાÖવાહી તે રાજાને નિવેદન કરતા અને આખરે સમય થતાં સભા બરખાસ્ત કરી, યથાવસરે શયનાગારમાં જઈ શય્યાધીન થતા....
..
ધજિજ્ઞાસા અને અભ્યાસ
કુમારપાલના જીવનનું અવલેાકન કરતાં જણાય છે કે તે તેના પૂર્વગામી સિદ્ધરાજ જેટલા પ્રતિભાશાલી અને વિદ્યારસિક નહિ હોય, છતાં બુદ્ધિમાન તા હતા જ. તેને યુવાવસ્થામાં વિદ્યાપ્રાપ્તિના પૂરતા અવસર પણ કાં મળ્યા હતા ? તેની જવાનીનેા મુખ્ય હિસ્સા, સિદ્ધન રાજથી પેાતાના જીવ બચાવવા માટે, ભટકવામાં અને કષ્ટા વેઠવામાં જ વીત્યેા હતેા. પચાસ વર્ષોંની ઉંમરે એનું ભાગ્યપરિવર્તન થયું અને એ ગુજરાતના વિશાલ સામ્રાજ્યનેા ભાગ્યવિધાતા બન્યા. રાજ્ય મળ્યા પછી પણ એનાં પાંચ-સાત વર્ષે તે વિપક્ષીઓને થાળે પાડવામાં ગયાં. એટલે વયનાં ૫૬-૫૭ વર્ષ પછી એનું સિંહાસન સ્થિર થયુ
