________________
જેને ઈતિહાસની ઝલક નાઓમાં પરિવર્તન આવવા લાગ્યું. ત્યાગીઓ અને ગૃહસ્થ –એ બને વર્ગમાં નવું સંગઠન થવા લાગ્યું. ત્યાગી અર્થાત તિવર્ગ, જે પ્રાચીન પરંપરાગત ગણો અને કુલ રૂપે વિભક્ત હતું, તે હવે નવી જાતના ગચ્છના રૂપમાં સંગઠિત થવા લાગ્યો. દેવપૂજા અને ગુરુ-ઉપાસનાની જે કેટલીક પ્રાચીન પદ્ધતિઓ પ્રચલિત હતી, એમાં સંશોધન અને પરિવર્તન કરવાનું વાતાવરણ ચોતરફ પ્રસરવા લાગ્યું. આ પહેલાં યતિવર્ગને જે એક મેટ સમૂહ ચયનિવાસી બનીને ચાની સંપત્તિ અને રક્ષા અધિકારી બની બેઠો હતો, અને ઘણું ખરું શિથિલાચારી અને પિતાની પૂજા-ભક્તિમાં મગ્ન બની ગયો હતો, એમાં, એમના [ જિનેશ્વરસૂરિના] આચારપરાયણ અને ભ્રમણશીલ જીવનના પ્રભાવે, ભારે ઝડપથી અને મોટા પ્રમાણમાં પરિવર્તન આવવા લાગ્યું.
અમે ઉપર સૂચવ્યું છે તેમ,એમના આદર્શને ધ્યાનમાં રાખીને બીજા અનેક સમર્થ યતિઓ ઐત્યાધિકાર અને શિથિલાચારને ત્યાગ કરીને સંયમની વિશુદ્ધિને માટે ક્રિોદ્ધાર કરવા લાગ્યા, અને પિતે સારા સંયમી બનવા લાગ્યા. સંયમ અને તપની સાથોસાથ જુદા જુદા વિષયેનાં શાસ્ત્રના અધ્યયનનું અને જ્ઞાન-સંપાદનનું કામ પણ આ યતિઓમાં ખૂબ ઉત્સાહપૂર્વક વ્યવસ્થિત રીતે થવા લાગ્યું. આવકારવા યોગ્ય બધાયા વિષયના નવા નવા ગ્રંથ રચાવા લાગ્યા અને પ્રાચીન ગ્રંથ ઉપર ટીકા-ટિપણે રચાવા લાગ્યાં. અધ્યયન-અધ્યાપન અને ગ્રંથસજનના કાર્યમાં જરૂરી એવા પ્રાચીન જૈન ગ્રંથો ઉપરાંત બ્રાહ્મણ અને બૌદ્ધ સંપ્રદાયના પણ વ્યાકરણ, ન્યાય, અલંકાર, કાવ્ય, કેષ, છંદ, તિષ વગેરે વિવિધ વિષયના બધાય મહત્વના ગ્રંથની પોથીઓનો સંગ્રહ કરતા મોટા મોટા જ્ઞાનભંડેરે પણ સ્થપાવા લાગ્યા.
હવે આ યતિઓ ફક્ત પિતાના જ સ્થાનમાં ગોંધાઈ રહીને બેસી રહેવાને બદલે ભિન્ન ભિન્ન પ્રદેશમાં વિચારવા લાગ્યા અને તે સમયની પરિસ્થિતિને અનુરૂપ ધર્મ–પ્રચારનું કામ કરવા લાગ્યા. ઠેર ઠેર અજૈન
