________________
રાજર્ષિ કુમારપાલ
૧૨૫ ઇતિહાસના અભ્યાસી ગણાતા વિદ્વાનેમાંય—એક જાતની અજ્ઞાનતા કે ગેરસમજૂતી રહેલી જોવાય છે. કુમારપાલે હેમચંદ્રાચાર્યના ઉપદેશને અનુસરી જૈનધર્મને સંપૂર્ણ સ્વીકાર કર્યો હતો અને પોતે પરમાહત બન્યો હતો એ સત્ય વસ્તુ કેટલાક સંકીર્ણ માનસવાળા અજૈન વિદ્વાનોને રુચિકર લાગતી નથી અને તેથી તેઓ એ વસ્તુનો અસ્વીકાર કરવાકરાવવા ભ્રમપૂર્ણ લેખ વગેરે લખતા જોવામાં આવે છે. પરંતુ કુમારપાલના જૈનત્વ વિષેની વાત એટલી જ સાચી છે જેટલી તેના અસ્તિત્વ વિષેની હોઈ શકે છે. એ વિષેની માહિતી આપનારી સામગ્રી એટલી બધી સ્વયંપ્રતિષ્ઠિત છે કે જેની સાબિતી પુરવાર કરવા માટે બીજી કશી સાબિતીની જરૂર રહેતી નથી. યુરોપિયન કૅલરોએ એ વાત
ક્યારનીય સિદ્ધ કરી મૂકી છે. પણ આપણું લેકની ધાર્મિક સંકીર્ણતા ઘણી વખતે આપણને સત્યદર્શન થવા દેતી નથી અને તેથી આપણે અનેક રોગોના ભંગ થઈએ છીએ. કુમારપાલ જન હોય તો શું અને શૈવ હોય તો શું–મારા મને તેમાં કશું વિશેષત્વ નથી. મારા મને મહત્ત્વ છે તેના વ્યક્તિત્વનું. સિદ્ધરાજ જૈન બન્યું ન હતો પણ ચુસ્ત શૈવ જ રહ્યો, તેથી સિદ્ધરાજનું મહત્વ જો હું ન સમજી શકું તો મારામાં સારાસારની વિવેકબુદ્ધિનું દેવાળું જ નીકળેલું હું માનું અમુક વ્યક્તિ અમુક ધર્માનુયાયી હતી એટલા માત્રથી જ તેના વ્યક્તિત્વને સમજવાની અને અપનાવવાની જો આપણે બેદરકારી બતાવીએ તો તેથી આપણે આપણી જાતિનું–રાષ્ટ્રીયતાનું જ અહિત કરીએ છીએ. શૈવ હે કે વૈષ્ણવ હે, બૌદ્ધ છે કે જેને હેધર્મથી ગમે તે હે-જેણે જેણે આપણી પ્રજાની ઉન્નતિ અને સંસ્કૃતિમાં જે જે કાંઈ વિશિષ્ટ ફાળો આપે છે, તે બધા જ આપણું ઉત્કર્ષક અને સંસ્કારક પુરુષો આપણી પ્રજાની સંયુક્ત અચળ સંપત્તિ છે................. ધર્માતરની સહજતા કુમારપાળના ધર્માતરનું સુપરિણામ
જેમ કોઈ એક પક્ષીને અમુક શાખા અનુકૂળ ન આવે તો, તે તે શાખાને છોડીને બીજી શાખાનો આશ્રય ખેળે છે, તેમ વિચારશીલ
