________________
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
૧૨૨
ખાખતાની યથાર્થ માહિતી આપણને મળે છે. તેના રાજ્યના પ્રધાન પુરુષા, નામાંકિત પ્રજાજના, ધર્મગુરુઓ અને વિદ્વાનેા આદિ બીજી અનેક વ્યક્તિઓને પણ ઘણા ઘણા પરિચય એ સામગ્રી દ્વારા આપણે મેળવી શકીએ છીએ. તેણે કરેલાં લોકાપયેાગી અને ધર્માંપયાગી કાર્યાન ઠીક જેવી રૂપરેખા પણ આપણે એમાં જોઈ શકીએ છીએ. હું અહીંયાં એ રૂપરેખાનુ કેટલુંક વિશિષ્ટ દર્શન આપને આજે કરાવવા માગુ છું. હેમચદ્રાચાયે કૂચાશ્રય અને મહાવીરચરિત્રમાં કરેલુ વર્ણન
ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ કુમારપાલના રાજજીવનનુ જે રેખાચિત્ર હું અહીં આલેખવા ઇચ્છું છું તેની સામગ્રી પ્રમાણભૂત અને સથા વિશ્વાસપાત્ર છે. એ સામગ્રી મૂકી જનારા પ્રાયઃ કુમારપાલના વધતા યા એછા, પણ ખાસ પરિચયમાં આવેલા પુરુષા છે. એમાં જે મુખ્ય સૂત્રધાર છે તે તે ખુદ કુમારપાલના પમ ગુરુ અને ગુજરાતના સમગ્ર વિદ્વાનેાના મુકુટમણુિ આચાય હેમચંદ્રાચાય છે. તેમના વ્યક્તિત્વ અને કૃતિત્વ વિષે હવે ધણું ધણું કહેવામાં આવ્યું છે તેથી તેનું પુનરાવર્તન કે પિષ્ટપેષણ કરવાની આવશ્યકતા નથી. સ ંસ્કૃત ‘દ્વથાશ્રય ’ કાવ્યના છેલ્લા પાંચ સર્પામાં અને પ્રાકૃત 'યાશ્રય ના ૮ સર્ગામાં એ આચાર્યે • કુમારપાલનું કાવ્યમય જીવનચિત્રણ કર્યુ છે. હેમચંદ્ર એ ચિત્રણ કુમારપાલના રાજ્યાભિષેકથી જ શરૂ થાય છે. એમાં અતિહાસિક ધટનાઆવું સૂચન તે નહી જેવુ જ છે, પણ એના રાજજીવનનુ` રેખાંકન કરવા માટેની સાધનસામગ્રી સારા પ્રમાણમાં સમાયેલી છે. હેમાચા કેવળ વિકલ્પનાનાં આકાશી ચિત્રે નથી આલેખતા; જે થાશ્રયપદ્ધતિનુ એ કાવ્ય છે તેમાં એવાં કલ્પનાચિત્રા દેરવા માટેની મૂળભૂત એવી શબ્દસામગ્રી જ નથી. એ કાવ્યમાં અર્થાનુસારી શબ્દરચના નથી, પરંતુ શબ્દાનુસારી અરચના છે. જે જાતના શબ્દપ્રયાગેા વ્યાકરણના ક્રમમાં ચાલ્યા આવ્યા, તે જાતના શબ્દમાં બંધ બેસે તેવા અં તેમણે કુમારપાલના રાજજીવનના ઇતિહાસમાંથી પેાતાના વર્ણન માટે તારવી લીધે। અને તેને બ્લેકબદ્ધ કરી દીધા. એટલા જ અંશમાં એ કાવ્યનું
