________________
જૈન ઈતિહાસની ઝલક ભારતવર્ષમાં એક મુખ્ય નગરી ગણાતી હતી, અને સમૃદ્ધિ અને સંસ્કૃતિની દૃષ્ટિએ જેની ભારે નામના હતી, તે જૈનધર્મનું પણ એક મોટું કેન્દ્ર બની હતી. જૈનધર્મનાં સેંકડે મંદિરે એમાં ઊભાં થયેલાં હતાં. હજારોની સંખ્યામાં ત્યાં જૈન શ્રાવકે રહેતા હતા. વેપાર, ખેતી અને રાજકારભારમાં આ જૈનેનું સ્થાન ઘણું ઊંચું હતું—સૌથી વધારે આગળ પડતું હતું. ભારતના સુદરમાં સુંદર સ્થાપત્યના એક અનન્ય નમૂના રૂ૫ આબુ પર્વત ઉપરના આદિનાથ મંદિરના તેમ જ કુંભારિયાનાં જૈન મંદિરના નિર્માતા, મહાન કલાપ્રેમી અને ગૂર્જર સામ્રાજ્યના મહાન રક્ષક મહાદંડનાયક વિમળ મંત્રી વગેરે જેવા અનેક જૈન શ્રાવકે એ નગરના મુખ્ય નાગરિકે લેખાતા હતા. ચૈત્યવાસીઓની કામગીરી અને અણહિલપુરમાં એમને પ્રભાવ
શાસ્ત્રકાર શાંત્યાચાર્ય, મહાકવિ સુરાચાર્ય, મંત્રવાદી વીરાચાર્ય વગેરે જેવા પ્રભાવશાળી, પ્રતિષ્ઠિત અને વિદ્વાનોના અગ્રણી ચૈત્યવાસી યતિઓ એ જૈન સમાજના ધર્માધ્યક્ષ તરીકેનું ગૌરવ ધરાવતા હતા. જૈન સમાજ ઉપરાંત આમ જનતા ઉપર તેમ જ રાજદરબારમાં પણ આ ચૈત્યવાસી યતિઓને પ્રભાવ ઘણે મેટો હતો. જૈન ધર્મશાસ્ત્રો ઉપરાંત જ્યોતિષ, વૈદ્યક અને મંત્ર-તંત્ર વગેરે શાસ્ત્રો અને એના વ્યાવહારિક પ્રયોગની બાબતમાં પણ આ જૈન યતિઓ ભારે જાણકાર અને પ્રમાણભૂત મનાતા હતા. ધર્માચાર્યો તરીકેનાં ખાસ કાર્યો અને વ્યવસાય ઉપરાંત તેઓ વ્યાવહારિક બાબતોમાં પણ ઘણો ફાળો આપતા રહેતા હતા. જૈન ગૃહસ્થાનાં બાળકોના વ્યાવહારિક શિક્ષણનું કામ પ્રાયઃ આ યતિઓને જ અધીન હતું; અને એમની પાઠશાળાઓમાં ગણનાપાત્ર અને માનોગ્ય જૈનેતર શેઠ–શાહુકારે તેમ જ ઊંચી પાયરીના રાજદરબારી પુરુષોનાં બાળકે પણ ભારે હોંશથી અભ્યાસ કરતાં રહેતાં હતાં. આ રીતે રાજવર્ગ અને જનસમાજમાં આ ચૈત્યવાસી યતિઓની ખૂબ પ્રતિષ્ઠા જામી હતી, અને બધી બાબતમાં એમની ધાક બેઠેલી હતી.
