________________
૮
જૈન ઇતિહાસની ઝલક (કાશી)ને રાજા શિવકેટિના આગ્રહથી ત્યાંના વિખ્યાત વિશ્વર મહાદેવની સ્તુતિ કરવા માંડી ત્યારે એના પ્રભાવથી વિશ્વરનું મહાલિંગ ફાટી ગયું અને એમાંથી ચૌમુખ જિનમૂર્તિ પ્રગટ થઈ. સમતભદ્રના આ પ્રભાવથી મુગ્ધ થઈને રાજા એમને શિષ્ય થઈ ગયો
આ દંતકથાઓમાં કેટલું તથ્ય છે એ કહેવું મુશ્કેલ છે. એના રૂપ-રંગ ઉપરથી તો વિદ્વાનોને એમ જ લાગે કે ફક્ત આ આચાર્યોને મહિમા વધારવાને માટે જ આવી મનમાની કથાઓ ઉપજાવી કાઢવામાં આવી છે, અને સિદ્ધસેનની કથામાં જ કંઈક ફેરફાર કરીને એ સમતભદ્રને લાગુ કરી દેવામાં આવી હોય. પરંતુ, સંભવ છે કે, આમાં કંઈક એતિહાસિક સત્યને અંશ પણ હેય. જેવી રીતે ન્યાયાચાર્ય યશવિજયજીએ કાશીની વિદ્વત્સભામાં વિજય મેળવ્યો હતો, એ જ રીતે સિદ્ધસેને અવંતીની અને સમતભદ્ર કાશીની વિદ્વત્સભામાં વિજ્ય મેળવ્યો હેય, અને એના સ્મરણ નિમિત્તે તે તે સ્થાને માં જૈન મંદિરની પ્રતિષ્ઠા કરાવીને જૈનધર્મને ખૂબ જય જયકાર કરાવ્યા હેય. આવી ઘટનાઓ સમયે સમયે અનેક સ્થાનમાં બનતી રહી છે, તેથી સિદ્ધસેન અને સમંતભદ્રના સમયમાં પણ આવી ઘટના બની હોય અને એને લીધે જ આ દંતકથા–અર્ધસત્યમિશ્રિત બનીને – પ્રચલિત થઈ ગઈ હોય તે એમાં કંઈ અસંભવપણું નથી.
સિદ્ધસેન અને સમંતભદ્ર બને મહાકવિ અને મહાવાદી હતા. એમનું મહાકવિત્વ તો એમની ચિરંજીવ કૃતિઓમાં સ્પષ્ટરૂપે દેખાઈ આવે છે; અને એમના મહાવદીપણને ખ્યાલ એમના ગ્રંથોમાં રહેલા પાંડિત્ય ઉપરથી સહેજે આવી શકે છે. બનેના કાર્યની વિશેષતા
સમંતભદ્ર સ્વામીની કૃતિઓને જેવાથી માલૂમ પડે છે કે સિદ્ધસેનસૂરિ પિતાની કૃતિઓમાં જે વાતનું સંક્ષેપમાં સૂચન કરે છે, સમંતભદ્ર એનું વ્યવસ્થિત રૂપે વિસ્તારથી વર્ણન કરે છે. સિદ્ધસેન
