________________
૬૨
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
સ્વતંત્ર વિચારેની જે ઝલક દેખાય છે તે બીજા કોઈની પણ કૃતિઓમાં નથી દેખાતી. એમના ગ્રંથોનું સાક્ષાત અવલોકન કરવાથી તથા પછીના ગ્રંથકારએ એમના સંબંધી જે ઉલ્લેખ કર્યા છે એને વાંચવાથી સમજી શકાય છે કે જૈનધર્મના કેટલાક પરંપરાગત વિચારથી સિદ્ધસેનના વિચારે જુદા પડતા હતા. પૂર્વકાલીન અને સમકાલીન બીજા વિદ્વાનોના વિચારોમાં અને સિદ્ધસેનના વિચારમાં અરસપરસમાં ઘણેખરે નોંધપાત્ર મતભેદ હતે. દિવાકરજી સાક્ષાત જૈનસૂત્રોના-જૈનઆગના–કથનને પણ પોતાની તર્કબુદ્ધિની કસોટીએ કસીને એને અનુરૂપ એનો અર્થ કરતા રહેતા હતા; કેવળ પૂર્વ પરંપરાથી ચાલ્યો આવે છે અથવા પૂર્વાચાર્યોએ સ્વીકારેલ છે, એટલા માત્રથી તેઓ કેઈ સિદ્ધાંતને માથે ચડાવી લેતા ન હતા. તેઓ યુક્તિસંગત વાતને જ સ્વીકાર કરતા–ભલે પછી એ પૂર્વાચાર્યોને સંમત હોય કે ન હાય .. ••• •••
પારાંચિત પ્રાયશ્ચિત્ત
સિદ્ધસેનસૂરિ અંગે એક દંતકથા એવી પણ પ્રચલિત છે કે એમણે એક વખત જૈન શ્રમણ સંઘ સમક્ષ એવો વિચાર રજૂ કર્યો કે જૈન આગમગ્રંથે પ્રાકૃત ભાષામાં બનેલા હોવાથી વિદ્વાનને એમના પ્રત્યે વિશેષ આદર નથી થત–એમને ગામડિયા ભાષાના ગ્રંથ સમજીને પંડિતવર્ગ એમનું અવલોકન નથી કરતે–તેથી, જો શ્રમણુસંધ અનુમતિ આપે તે, મારે વિચાર એમનું સંસ્કૃતમાં રૂપાંતર કરવાનું છે. દિવાકરછના આ વિચારેને સાંભળીને શ્રમણુસંધ એકદમ ચોંકી ઊઠ્યો અને “મિચ્છા મિ દુક્સ'નું ઉચ્ચારણ કરીને એમને કહેવા લાગે કે
મહારાજ આવા ન કરવા ગ્ય વિચારને તમારા હૃદયમાં સ્થાન આપીને તમે તીર્થકર, ગણધર અને જિનપ્રવચનની ભારે આશાતના (અવજ્ઞા) કરી છે. આ કલુષિત વિચાર કરવાને લીધે અને શ્રમણુસંધ સમક્ષ એ રજૂ કરવાને કારણે, જૈન શાસ્ત્ર મુજબ, તમે “સંધબાહ્ય”
