________________
સિદ્ધસેન અને સમતભદ્ર
૬૧
ગયા.........દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવના જાણકાર ક્ષપણુકા ( જૈન શ્રમણા કે નિમ્ર થા ) પણ પેાતાના શાસનના રક્ષણ 'તે ઉપાય વિચારવા લાગ્યા. બૌદ્ધ શ્રમણા શૂન્યવાદ 'ના સિદ્ધાંતને જે તક પદ્ધતિ દ્વારા પ્રબળ અને વ્યવસ્થિત બનાવીને ખુદેવના શાસનને સ્થિર બનાવી રહ્યા હતા, એ જ પતિનેા આશ્રય લઈ ને નિગ્રંથ ક્ષપણુકાએ પણ ‘ સ્યાદ્વાદ ’ના સિદ્ધાંતને સુસ્થિત બનાવીને મહાવીરે દેવના શાસનને અવિચલ બનાવવાના નિશ્ચય કર્યાં.......
*
ઉમાસ્વાતીનું માગદશન અને સિદ્ધસેનનું અગ્રકાય
6
આ નિય``થામાં સૌથી પહેલાં આચાય ઉમાસ્વાતિ (ઉમાસ્વામી)એ તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્રની રચના કરીને બધાંય જૈન તત્ત્વાને એક સ્થાને સંગ્રહ કર્યાં. પેાતાના જીવનમાં આ કાર્યને પરિપૂર્ણ કરીને તે ભવિષ્યના પ્રતિભાશાળી ક્ષપણુકાને માટે એવું સૂચન કરતા ગયા કે આ સંગૃહીત જૈન તત્ત્વાના અાનિય પ્રમાણ અને નય દ્વારા કરવા જોઈ એ ( પ્રમાળનવૈધિામઃ-તત્ત્વા સૂત્ર ૧-૬ ). મેાક્ષશાસ્ત્ર ’ [ તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્રનુ દિગંબરામાં પ્રચલિત નામ ]ના કર્તા મહિના આ અપૂર્ણ સૂચનનું મહત્ત્વ સમજીને પછીના જે મહામતિ ક્ષપણુકાએ આ દિશામાં પ્રયત્ન શરૂ કર્યાં અને પ્રમાણ અને નયની વ્યવસ્થા કરવા સારુ નવીન શાસ્ત્રો રચવાની શરૂઆત કરી, એ બધામાં સિદ્ધસેન દિવાકર મુખ્ય અગ્રણી હતા. એમણે સૌથી પહેલાં ન્યાયાવતાર નામક તર્ક પ્રકરણની રચના કરીને જૈન પ્રમાણ ’ના પાયે નાખ્યો અને સંમતિપ્રકરણ ’ નામે તર્કના મહાગ્ર ંથની રચના કરીને મૂળ દૃઢ કર્યું.
'
*
નયવાદ 'તું
તપ્રધાન પ્રકૃતિ
સિદ્ધસેન દિવાકરની કૃતિ જોતાં એમ લાગે છે કે તે ભારે સ્પષ્ટવક્તા અને સ્વતંત્ર વિચારાના ઉપાસક હતા. પ્રકૃતિથી તે ખૂબ તેજસ્વી હતા અને પ્રતિભાએ ‘ શ્રુતકેવલી ’ હતા. એમની રચનાઓમાં
:
.
>
