________________
સિદ્ધસેન અને સમંતભદ્ર ગ્રંથ નથી. શ્વેતાંબર સંપ્રદાયમાં સંસ્કૃત ભાષામાં પધાત્મક પ્રૌઢ ગ્રાના પહેલા પ્રણેતા સિદ્ધસેન છે, તે જ પ્રમાણે દિગંબર સંપ્રદાયમાં સમતભદ્ર છે. આ બન્ને વિદ્વાનોની પહેલાં બને સંપ્રદાયોમાં સંસ્કૃતભાષાને વિશેષ આદર અને અભ્યાસ નહીં હતો; ત્યાં સુધી જૈન શ્રમણમાં પ્રાકૃત ભાષાનું જ પ્રભુત્વ હતું. શ્રમણોના અભ્યાસના વિષયે પણ ઝાઝા ન હતા. જેવી રીતે અત્યારે શ્વેતાંબર સંપ્રદાયની સ્થાનકવાસી શાખાના સાધુઓમાં મોટે ભાગે જોવામાં આવે છે કે તેઓ ફક્ત મૂળ સૂત્રોના પાઠોને કંઠસ્થ કરીને દિવસભર બેઠા બેઠા એ પાઠોને જ વાંચતા –ગોખતા રહે છે અને એ સિવાય ન તો સૂત્રોના અર્થને વિચાર કરવામાં આવે છે કે ન તો કોઈ વ્યાકરણ, કાવ્ય, કષ વગેરેને અભ્યાસ કરવામાં આવે છે, તેમ પ્રાચીન જમાનાના મોટા ભાગના પ્રમાણેની સ્થિતિ પણ કદાચ એવી જ હશે !........... અને સંસ્કૃતના લેખક અને પ્રચારક
સમંતભદ્ર સ્વામીએ પ્રાકૃત ભાષામાં કોઈ ગ્રંથની રચના કરી છે કે નહીં, એની કશી ભાળ નથી મળી શકતી. પરંતુ એમના નામે અત્યારે જેટલા ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ અને પ્રચલિત છે—અને એમને એમની પિતાની કૃતિ માનવામાં સંદેહ થાય એવું કઈ કારણું પણ નથી—એના વિષયને વિચાર કરતાં માલૂમ પડે છે કે એમણે પ્રાકૃતમાં કઈ રચના નહીં કરી હેય. રત્નકરંડક શ્રાવકાચાર ને વિષય પ્રાકૃતમાં ગૂંથવા જેવો હતો. .........પરંતુ, અમારા મત પ્રમાણે, સ્વામી કુંદકુંદની પછી દિગંબરાચાર્યોને પ્રાકૃતભાષા ઉપરથી અનુરાગ પ્રાયઃ ઊઠી ગયો હતો; અને એનું મુખ્ય કારણ સ્વામી સમતભદ્રને સંસ્કૃત તરફનો પ્રેમ અને એમની બધી કૃતિઓ એ ભાષામાં જ રચાઈ એ છે. સમંતભદ્રની દેખાદેખી પછીના લગભગ બધાય દિગંબર વિદ્વાને વિશેષે કરીને સંસ્કૃત ભાષામાં જ ગ્રંથરચના કરતા રહ્યા. અસ્તુ. આ લખવા પાછળને અમારે આશય એ જ છે કે સિદ્ધસેન અને સમતભદ્ર એ બન્ને જૈન સમાજમાં સંસ્કૃત ભાષાના વિશિષ્ટ લેખક અને પ્રચારક હતા......
