________________
જૈન ઈતિહાસની ઝલક સંબંધી વાતો ફક્ત આગમગ્રંથમાં જ અસ્પષ્ટરૂપે સંકલિત હતી. અને એમના સમય સુધી એ વાતને કોઈ વિશેષ ઉપયોગ પણ ન હતો. સિદ્ધસેનસૂરિ પહેલાંને જમાને તર્ક-પ્રધાન નહીં પણ આગમ-પ્રધાન હતો. આપ્ત પુરુષનું કથન જ ત્યાં લગી શિરોધાર્ય લેખવામાં આવતું હતું. જૈનધર્મને સહચારી બ્રાહ્મણ અને બૌદ્ધધર્મની પણ આ જ સ્થિતિ હતી. બ્રાહ્મણેથી બચવા બદ્ધોની તકશાસ્ત્રની રચના
પરંતુ મહર્ષિ ગૌતમે “ન્યાયસૂત્ર'નું સંકલન કર્યા બાદ ધીમે ધીમે તકનું જોર વધવા લાગ્યું અને જુદાં જુદાં દર્શનેને માન્ય વિચારોનું પ્રતિપાદન કરવા માટે સ્વતંત્ર સિદ્ધાંતની રચના થવા લાગી. ........ ..બૌદ્ધધર્મને વધતો પ્રભાવ જોઈને કેટલાક મનસ્વી બ્રાહ્મણોએ બુદ્ધદેવનાં સરળ અને સીધા-સાદાં વચનને યુક્તિશન્ય અને માત્ર સામાન્ય જનસમૂહમાં જ પ્રિય એવાં પુરવાર કરવાનો પ્રયત્ન શરૂ કર્યો. મહર્ષિ ગૌતમ એ મનસ્વી બ્રાહ્મણોના જ નેતા હતા. જ્યારે બુદ્ધિશાળી ભિક્ષુઓ (બૌદ્ધ શ્રમણે) આ પ્રયત્નના ભેદને પામી ગયા ત્યારે એમણે પણ પોતાના આપ્ત પુરુષનું [ ગૌતમબુદ્ધનું ] નામ ધરાવતા ગૌતમ મુનિની તર્ક જાળના ફંદામાં લેકે ન ફસાય એ સાવચેતીને રસ્તો શોધી કાઢ્યો......... આર્ય નાગાર્જુન નામના પ્રતિભાશાળી મહાશ્રમણે શન્યવાદની સ્થાપનાને માટે ગૂઢ વિચારોથી ગર્ભિત માધ્યમકકારિકાની રચના કરી............... આમ બ્રાહ્મણ અને બૌદ્ધ વિદ્વાને વચ્ચે તકશાસ્ત્રને લગતું યુદ્ધ વધતું ગયું, અને ધીમે ધીમે [ બૌદ્ધ ] શ્રમણસમૂહ એ વિષયમાં વધુ ને વધુ ઉન્નતિ કરતે ગયો. એમાં આચાર્ય દિગ્ગાગ વગેરે મોટા મેટા ન્યાયવેત્તા શ્રમણો ઉત્પન્ન થયા.............. જૈન શ્રમણને પ્રયત્ન
બ્રાહ્મણો અને [ બૌદ્ધ ] શ્રમણે વચ્ચે ચાલેલ આ વાયુદ્ધનો સાદ નિર્જન વનમાં વિચરતા જૈન નિર્ચના કાન સુધી પહોંચી
