________________
જૈન ઇતિહાસની ઝલક
પર
ચ, અને તેથી સિદ્ધરાજ પાસેથી તે વેરો બંધ કરાવી એ મહાતીની યાત્રાને લાભ સ જન માટે સુલભ કરાવ્યા, ઇત્યાદિ પ્રકારની જે અનેક સસામાન્ય હકીકતા મેરુતુંગે પેાતાના પ્રબંધચિંતામણિ ગ્રંથમાં તથા રાજશેખરે પ્રબંધકાષમાં નાંધી છે, તેમને જૈનધમ સાથે રો સંબંધ બતાવી શકાય તેમ છે? ખરી રીતે, એ પ્રશ્નધકારાને દેશની જૂની કથાવાર્તાઓ સંગૃહીત કરવાના શાખ હતા અને તેથી તેમણે જે કાંઈ વાંચ્યું-સાંભળ્યું તેને પોતપોતાની પદ્ધતિ અને રુચિ પ્રમાણે લેખદ્ધ કરી પુસ્તકારૂઢ કર્યું.
તે કાળના એ પ્રશ્નધકારાને આજની આપણી ઇતિહાસદૃષ્ટિ જ્ઞાત ન હતી અને ક્રમબદ્ધુ ઇતિહાસ લખવાની પદ્ધતિ પરિચિત ન હતી. વ્યક્તિવિશેષના જીવનના કયા બનાવ અતિહાસિક દૃષ્ટિએ વધુ મહત્ત્વને છે અને કયા સામાન્ય છે તેની તુલના કરવાને કે તે દૃષ્ટિએ તેને નિર્દેશ કરવાને તેમનેા જરાય પ્રયત્ન ન હતા. તેમને ઉદ્દેશ માટે ભાગે ઉપદેશાત્મક અને કાંઈક અંશે મનેાર્જનાત્મક હતા. તે એ ઐતિહાસિક ઘટનાઓને પેાતાના શ્રેાતાએ આગળ એ માટે વર્ણવતા કે જેથી તેઓ ઉપદેશકને જે વસ્તુ પ્રતિપાદન કરવાની હોય, તેની સપ્રમાણતા સ્વીકારી શકે અને તેમાંથી યેાગ્ય ઉપદેશ ગ્રહણ કરી શકે. ઉપદેશના હેતુ સિવાયની બીજી કેટલીક ધટનાઓ તે માત્ર પ્રસ ંગેાચિત સભારંજન કરવા માટે જ દૃષ્ટાંતરૂપે કહી બતાવતા અને આ દૃષ્ટાંતકથનમાંથી કેટલીક વ્યક્તિને કિ ંચિત્ વધુ પરિચય આપવા માટે તેના જીવન સાથે સંબંધ ધરાવતી કાઈક ખીજી પણ નાની-મેાટી ઐતિહાસિક બાબતને તેએ ઉલ્લેખ કરી જતા. આવી રીતે તે જે ઐતિહાસિક બનાવા વર્ણવતા અથવા લેખબદ્ધ કરતા તે સર્વથા તિહાસસંગત જ છે કે કાંઈ ન્યૂનાધિક રૂપે છે, જે ઘટનાનેા સબંધ જે વ્યક્તિ સાથે નિર્દિષ્ટ કરવામાં આવે છે તે યથાભૂત છે કે અન્યથા છે, તેની વિચારણામાં ઊતરવાનુ તેમને કશું વિશિષ્ટ પ્રયાજન ઉપસ્થિત થતું ન હતું. અને તેથી યાવૃાં જીત તારૢાં હિલિત એ સૂત્રનું
