________________
૪૩
ગુજરાતને જૈન ધર્મ અંશે એને જૈન સંસ્કાએ સતત પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહક ભાવના આપી છે એ મારે નમ્ર મત છે.
ગુજરાતમાં હલકામાં હલકે ગણાતે પ્રજાજન પણ સર્પ, વીંછી જેવા ભયકારક અને ઝેરી જીવનય વિનાકારણ ઘાત કરવામાં પાપ માનશે, અને કારણ મળે પણ તેની હત્યા કરતા સંકેચ પામશે, ત્યારે કેટલાક અન્ય પ્રદેશમાં વસતો ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ બ્રાહ્મણજન પણ સર્પાદિકનું નામ સાંભળી તેની હત્યા કરવા ઉત્સાહિત થઈ જશે. ગુજરાતને ખેડૂત ઉનાળાના દિવસમાં સુકાઈ જતા તલાવડામાંનાં માછલાંઓને બચાવવા માટે અનેક પ્રયત્ન કરતે નજરે પડશે, ત્યારે બંગાળ, બિહાર આદિ પ્રદેશમાં બ્રહ્મવાદી અને સર્વશાસ્ત્રપારગામી ભૂદેવ પણ માછલાં મારવાભરાવવાની વ્યવસ્થિત પ્રવૃત્તિ કરતો જોવામાં આવશે. પ્રાણદયાની સંસ્થાએ
અનાથ અને અપંગ પશુઓના પાલનપષણ અને રક્ષણ કરનારી પાંજરાપોળ જેવી પ્રાણી-દયાની પુણ્ય સંસ્થા સ્થાપન કરવાનું સૌથી વધુ શ્રેય ગુજરાતી પ્રજાજનને મળે એમ છે. મારવાડ, મેવાડ અને માલવા આદિ પ્રાંતમાં આ સંસ્થાનું જે અસ્તિત્વ દેખાય છે, તે ગુજરાતની જ અસરને લીધે છે. પાંજરાપોળ સંસ્થાના પ્રધાન પ્રચારક અને સંચાલક જૈને છે એ સર્વવિદિત વાત છે. એ જુદી બાબત છે કે આજે એ પાંજરાપોળ સંસ્થા, એના અજ્ઞાન અને અસમયજ્ઞ સંચાકેના હાથે, ઘણી દયાજનક અને દુર્વ્યવસ્થિત દશા ભેગવી રહી છે અને તેથી વિચારશીલ વર્ગ દ્વારા તે નિંદાને પાત્ર થઈ રહી છે. પરંતુ એ દેષ વ્યવસ્થાને છે. સંસ્થાને નથી.
સંસ્થાને મૂળ ઉદ્દેશ તે પ્રાણીઓની શુદ્ધ સેવા કરવાને છે; અને તે દ્વારા માનવહૃદયની ભૂતદયા પ્રત્યેની ભવ્ય ભાવના ખીલવવાને છે. જેને એ કાર્ય અર્થે દર વર્ષે આજે પણ લાખો રૂપિયા ખર્ચે છે; અને જેટલી કાળજી અનાથ અને અસમર્થ એવાં જૈન બાળકનાય
