________________
૩૯
ગુજરાતને જેનધર્મ જોઈએ. જોકે આ વિચાર ખૂબ લાંબું વિવેચન માંગી લે છે; એની પૂર્વભૂમિકા તપાસવા માટે આપણે ગુજરાતના જૂના ઈતિહાસનાં ઘણાં પાનાં ઉકેલવાં જોઈએ; એ માટે અહીં પૂરતો અવકાશ નથી; છતાં હું બહુ જ સંક્ષેપરૂપે એ વિષે થોડાંક વાક્યો કહેવા ઈચ્છું છું. | ગુજરાતને સુવર્ણકાલ રચનાર ચૌલુક્ય નૃપતિઓ ઉત્કટ સ્વદેશપ્રેમી હતા. તેમની મહત્ત્વાકાંક્ષા ગુજરાતને ભારતનું મુકુટમણિ બનાવવાની હતી. શક્તિ, સંસ્કૃતિ અને સમૃદ્ધિમાં ગુર્જરદેશ અન્ય દેશો કરતાં જરા પણ પાછળ ન રહે એ તેમની સામ્રાજ્યનીતિને મહનીય મુદ્રાલેખ હતા. તેઓ જેટલા શૌર્ય પૂજક હતા તેટલા જ સંસ્કારપ્રિય હતા. સાહિત્ય સ્થાપત્ય અને સંગીત આદિ સત્કલાના તેઓ ખૂબ શેખીન હતા. કળાકવિદોના તેઓ શ્રદ્ધાવાન ભક્ત હતા. તેઓ પોતાના શૌર્યબળથી જેમ ગુજરાતના સામ્રાજ્યની સીમાઓ વધારવા ઇચ્છતા, તેમ ઉત્તમોત્તમ સ્થાપત્યની રચનાઓ દ્વારા ગુજરાતનાં નગરની શોભા વધારવા ઈચ્છતા; વિદ્વાનો અને વિશેષજ્ઞોનો સમૂહ-સંગ્રહ કરી તેમના દ્વારા સાહિત્યસર્જન કરાવતા અને ગુર્જર પ્રજાની જ્ઞાનજ્યોતિ વિકસાવતા. ભારતનાં અન્ય રાજ્યમાં જેવાં વિશિષ્ટ દેવસ્થાને કે જલાશ વગેરે સ્થાપત્યનાં સુંદર કામે થયાં હોય કે થતાં હોય તેવાં કામો ગુજરાતમાં પણ થવાં જોઈએ; બીજા પ્રાંતમાં જેવા વિદ્યામઠે અને સારસ્વત ભંડારે વિદ્યમાન હોય તેવા મઠો અને ભંડારો ગુજરાતમાં પણ વિદ્યમાન હોવા જોઈએ; ભારતના અન્ય રાજદરબારેમાં જેવા સમર્થ વિદ્વાન, પંડિતો, કવિઓ, મંત્રીઓ, રાજદૂત, સેનાનાયકે, નીતિવિશારદ, વ્યાપારપ્રવીણ અને અન્ય કળાનિપુણ પુરુષ વિદ્યમાન હોય તેવાં ને તેથી પણ ચઢે એવાં શ્રેષ્ઠ પુરુષરને ગુજરાતની રાજસભા શેભાવનારાં પણ સદા રહેવાં જ જોઈએ. એ તેમની સામ્રાજ્ય જિગીષાનું મુખ્ય ધ્યેય હતું. ગુજરાતની શક્તિ અને સંસ્કૃતિની કોઈ પણ બાબત વિષે યત્કિંચિત પણ આક્ષેપ થાય કે લઘુતા બતાવાય તે તેમને સ્વને પણ સહ્ય થતું ન હતું. તેમને એવા ઉત્કટ દેશપ્રેમ
