________________
૨૮
જેને ઈતિહાસની ઝલક સુલતાને આવ્યા. એ સુલતાને અસ્ત પામ્યા અને ગુજરાતના સ્વતંત્ર પાદશાહે ઉદયમાં આવ્યા. એ બાદશાહ વિલીન થયા અને મુગલસમ્રાટો સત્તાધીશ બન્યા. મુગલે નિસ્તેજ થયા ને મરાઠાઓ ચમકવા લાગ્યા. મરાઠાઓ નિર્વીર્ય થયા અને છેવટે અંગ્રેજો આ ભૂમિના ભાગ્યવિધાતા બન્યા. ગુજરાતની ભૂમિ પર આ રીતે આટઆટલી રાજસત્તાઓ ઊભી થઈ, ભયભેગી થઈપણ ગુજરાતના વ્યાપારક્ષેત્રમાં અને પ્રજામંડળમાં તો એના એ જ ગુજરાતનાં વૈશ્ય સંતાનોની અબાધિત સત્તા અખંડપણે ચાલુ રહી; અને તેથી આજ સુધી ગુજરાતની ધનસમૃદ્ધિ પ્રમાણમાં મેગ્ય રીતે સચવાઈ રહી. એ સાચવણીમાં જૈનેનો હિરસો મેટો છે એ આપણે કબૂલ કરવું જોઈએ. રાજકારભારમાં ફાળે
જેમ ગુજરાતના વ્યાપારક્ષેત્રમાં જેનેએ આગળ પડતે ભાગ ભજવે છે, તેમ ગુજરાતના રાજકારભારમાં પણ જેનેએ ઘણે મેટો ભાગ ભજવ્યો છે એ આપણને ગુજરાતને પ્રાચીન ઇતિહાસ સ્પષ્ટપણે બતાવે છે. મંત્રી જાંબ, સેનાનાયક નેઢ, મંત્રવીર દંડનાયક વિમલ, મહાઅમાત્ય મુંજાલ, સાંત, આશુક, ઉદયન, આંબડ બાહડ, સજન, સેમ, ધવલ, પૃથ્વીપાલ, વસ્તુપાલ, તેજપાલ, પેથડ અને સમરાશાહ આદિ અનેકાનેક જૈન વણિક રાજકારભારીઓ થઈ ગયા, જેમણે ગુજરાતના રાજતંત્રને સુસંગઠિત, સુપ્રતિષ્ઠિત અને સુવ્યવસ્થિત કરવામાં અદ્દભુત બુદ્ધિકૌશલ અને રણશૌર્ય બતાવ્યાં છે. જૈન વણિકોએ પિતાના રાજનીતિપ્રવીણ પ્રતિભાકૌશલ દ્વારા અણહિલપુરની એક નાનકડી જાગીરને મેટા મહારાજ્યની પ્રતિષ્ઠા અપાવી; અને ગુર્જર દેશ, જેની ભારતમાં કશીય વિશિષ્ટ ખ્યાતિ ન હતી, તેને એક બળવાન અને સુવિશાળ રાષ્ટ્રનું અક્ષય ગૌરવ અપાવ્યું. લાટ, આનર્ત, સૌરાષ્ટ્ર, અબુદ અને કચ્છ –એ બધા ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ અને જગવિખ્યાત સમૃદ્ધિપૂર્ણ પ્રાચીન પ્રદેશને અણહિલપુરના એક છત્ર નીચે સુસંબદ્ધ કરવામાં અને એક સંસ્કૃતિ અને એક ભાષા દ્વારા એ બધી પ્રજાઓને પરસ્પરના પ્રાંતભેદો
