________________
[ ૧૩
વિચારે કે—માટી વગેરે ભાવા ઘટાદિ રૂપે પરિણમે છે તેમાં કુંભાર વગેરે સાક્ષી માત્ર છે, તે તે કેમ અભિમાન રાખે કે અમે ઘટાઢિ પદાર્થના કર્તા છીએ. એ પ્રમાણે ભાષાવણા દ્રવ્ય વર્ણ પણે, વણુ પટ્ટપણે, પદ્મ વાકયપણે, વાકય મહાવાકયપણે અને મહાવાકય ગ્રંથપણે પરિણમે છે, તેમાં ગ્રંથકાર સાક્ષીમાત્ર છે. તે તે કેમ અભિમાન રાખે કે હું ગ્રંથકર્તા છું. સદ્રવ્યો સ્વસ્વ પરિણામના કર્તા છે, કાઈ દ્રવ્ય પર પિરણામનેા કર્તા નથી. આ દૃષ્ટિએ (શબ્દનયની) આત્મા સ પર કાર્યમાં સાક્ષીમાત્ર હાય છે, કર્તા નહિ.
७
परब्रह्मणि मग्नस्य श्लथा पौद्गलिकी कथा । क्वामी चामीकरोन्मादाः स्फारा दारादाः क्व च ॥
૭ શુદ્ઘનિશ્ચયનયની દષ્ટિએ આત્મા કશુંય કરતા નથી, તદન ઉદાસીનની જેમ રહે છે. શબ્દનયની દૃષ્ટિએ આત્મા સ્વશુદ્ધ સ્વભાવના કર્તા છે, પણ રાગાદિવિ ભાવને કર્તા નથી. ઋજુસૂત્રનયની દૃષ્ટિએ આત્મા રાગાદિ વિભાવના પણ કર્યાં છે, પણ જ્ઞાનાવરણીયાદિ ક ના કર્તા નથી. નૈગમ અને વ્યવહારનયની દૃષ્ટિએ ક`ના પણ કર્યાં છે. આ વિષયની વિશેષ સ્પષ્ટતા માટે પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં ૧૧ મા નિલેપ અષ્ટકના ખીજા શ્લાકનું વિવેચન જુએ.
