________________
૩૦ ધ્યાન અષ્ટક
[૨૧૯
ઇંદ્રિયને અનુસરનારી મનની બાહ્ય વૃત્તિઓને
અર્થાત ગધર્મને અનુસરનારા ન હોય તે ગેત્ર
ગી. (૨) યોગીઓના કુલમાં જન્મેલા હોય અને તેના ધર્મને અનુસરનારા હોય તે કુલયોગી. જેમ કુલવધૂ સ્વભાવથી જ પરપુરુષની સોબત ન કરવી વગેરે કુલધર્મની મર્યાદા સાચવે છે, તેમ કુલગી સ્વભાવથી જ પોતાના કુલમાં પ્રવર્તતી યોગની. સ. ગા. ૨૦૯માં બતાવેલી) મર્યાદાને જાળવે છે. જે ઈચ્છીયમ અને પ્રવૃત્તિયમને પામ્યા છે અને સ્થિર યમ તથા સિદ્ધિયમને પામવાની તીવ્ર ઈચછાવાળા છે તે પ્રવૃત્તચક્ર એગી. જેમનું મેગ રૂપ ચક્ર પ્રવૃત્ત થયું છે ચાલવા માંડયું છે તે પ્રવૃત્તચક્ર. અર્થાત પ્રવૃત્તચક્ર યોગીની યોગસાધના શરૂ થઈ ગયેલી હોય છે. ગોત્ર યોગીની કે કુલગીની યોગસાધના શરૂ થઈ નથી. જેમને સંપૂર્ણપણે યોગસિદ્ધિ થઈ ગઈ છે તે નિષ્પન્નયોગી. ત્રાગી યોગને લાયક જ નથી. કુલયોગી યોગને લાયક છે, પણ તે હજી વેગ પામ્યો નથી. નિષ્પન્નયોગીને યોગની સિદ્ધિ થઈ ગઈ છે. આથી યોગ–ધ્યાન કરનાર પ્રવૃત્તચક્ર યોગી હોય છે. આથી જ અહીં ચોળી શબ્દથી પ્રવૃત્તચક્ર ગીનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. આ ચારે યોગીઓનું વિશેષ સ્વરૂપ યો. સ. ગા. ૨૦૬ વગેરે સ્થળેથી અને ઈચ્છાદિ યમનું સ્વરૂપ . સ. ગા. ૨૧૨ વગેરે સ્થળેથી જોઈ લેવું.
