________________
૧૧૬]
૧૫ વિવેક અષ્ટક વૈરાગ્ય અને ગુણ વૈરાગ્ય એ બે પ્રકારના વૈરાગ્યથી કહેવામાં આવ્યું છે. વિષય વૈરાગ્ય એટલે વિષય પ્રત્યે અનાસક્તિ. ગુણ વૈરાગ્ય એટલે તપથી પ્રગટતી લબ્ધિ વગેરે ગુણ પ્રત્યે અનાસકિત. નીચલી કક્ષાના સાધકમાં વિષયવૈરાગ્ય હોય છે. ઉચ્ચકક્ષાના સાધકમાં બંને વૈરાગ્ય હોય છે. ઉચ્ચકક્ષાના સાધકે જેમ વિષયે પ્રત્યે ઉદાસીન હોય છે, તેમ તપ આદિથી પ્રગટેલી ઋદ્ધિ-લબ્ધિઓ રૂપ ગુણો પ્રત્યે પણ ઉદાસીન હોય છે. આવા મહામાઓ સાધનામાં ખૂબ આગળ વધે છે ત્યારે તે તેમનામાં મેક્ષની ઈચ્છા પણ ન રહેવાથી સંસાર અને મેક્ષ બંને પ્રત્યે નિઃસ્પૃહ બની જાય છે.
[મૂળ શ્લેકમાં રહેલા વિવારે: એ પદને બાલાવબોધ (ટબા)માં “વિવેક રૂપ પર્વતના અપ્રમત્તભાવ રૂપ શિખર ઉપરથી” એ અર્થ કર્યો છે. આથી અહીં પણ તે જ અર્થ લખે છે.]
आत्मन्येवात्मनः कुर्याद्, यः षट्कारकसंगतिम् । काविवेकज्वरस्यास्य, वैषम्यं जडमजनात् ? ॥७॥ ૬૭ અ. સા. વૈરાગ્યવિષય અધિકાર સંપૂર્ણ, પ્ર. ૨.
ગા. ૨૫૫, અ. ઉપ અ. ૨ ગા. ૬-૭, પા. એ. પા. ૧ સૂ. ૧૫–૧૬.
