________________
૮૨]
૧૧ નિર્લેપ અષ્ટક
રાગાદિ ભાવોથી અવશ્ય કાર્મણ વર્ગણાના પુદ્ગલે ખેંચાઈને આત્માને વળગે છે અને જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ રૂપે પરિણમે છે. આથી કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી (વ્યવહારથી) આત્મા કર્મ કર્તા કહેવાય છે. પરમાર્થથી તે આત્મા રાગાદિ ભાવેને જ કર્તા છે.
નગમ અને વ્યવહાર નય ઉપચારન-વ્યવહારને માને છે. આથી એ બે નાની દષ્ટિએ તે આત્મા કર્મને પણ કર્તા છે. આ બે ને આત્માને કર્મને પણું કર્તા માનવામાં બે યુક્તિ બતાવે છે. (૧) આત્માએ કરેલા રાગાદિ અશુદ્ધ ભાનું સુખદુઃખાદિ ફળ કાલાંતરે આવે છે. આથી રાગાદિ રૂપ કારણ અને સુખ-દુઃખાદિ રૂપ ફળની વચ્ચેના કાળમાં એ કઈ વ્યાપાર માને જોઈએ, કે જે ફળપર્યત રહીને સુખ–દુઃખાદિ ફળ પ્રત્યે રાગાદિકની પૂર્વવૃત્તિતા રૂપ કારણુતાને જાળવી રાખે. એ વ્યાપાર તે જ કર્મ. આમા પ્રથમ રાગાદિ ઉત્પન્ન કરે, પછી કર્મ ઉત્પન્ન કરે. એ કર્મ દ્વારા આત્મા સુખ–દુઃખાદિ ફળ પામે. હવે બીજી યુતિ. (૨) આત્મામાં રાગાદિ ભાવે અને કર્મ રૂપ પુદ્ગલપર્યા. ક્ષીર–નીરની જેમ એકમેક થઈને રહેલા છે. આથી આ રાગાદિ ભાવે છે કે આ કર્મ
