________________
બીજા શ્રી અજિતનાથ પરમાત્માનું સ્તવન
૧૭
તો જ કરી આપે છે કે કર્તા જો નિમિત્તકારણને કાર્યના સાધક તરીકે પ્રયુંજે તોજ, “પેન વિના કોઈનો પણ કાગળ લખાતો નથી” આ વાક્ય જેટલું સાચું છે તેટલું જ “પેન પોતે કોઈનો પણ કાગળ લખી આપતી નથી.” આ વાક્ય પણ તેટલું જ સાચું છે પેનને અને કાગળને ભેગા કરીને મુકી રાખો તો લાખો વરસે પણ કાગળ લખાય નહીં તેમ નિમિત્ત કારણ વિના કાર્ય જેમ થતું નથી. તેમ નિમિત્તકા૨ણ પોતે કોઈનું પણ કાર્ય કરી આપતું નથી.
પરંતુ “નિમિત્તને પામીને જો ઉપાદાન પ્રયત્ન કરે અને નિમિત્તને પોતાના કાર્યમાં જોડે તો જ કાર્ય થાય છે” આ સિદ્ધાન્ત ઘણી વખત ભૂલી જવાય છે. આ સિદ્ધાન્તને ભૂલી જઈને કેવળ એકલા દેવને કે ગુરુજીને જ તારવા માટેની ભલામણ આપણે કર્યા કરીએ અને આપણે જો કંઈ સુધરીએ જ નહીં તો અરિહંતભગવાન કે ધર્મગુરુ એવા ગાંડા અને અજ્ઞાની નથી કે દોષોથી ભરેલા પોતાના સેવકને આવા દેવ કે આવા ગુરુ તારી આપે માટે ભગવાનના ભરોસે કે ગુરુના ભરોસે માત્ર રહેવું ઉચિત નથી. પરંતુ જે જીવ જાગૃત થઈને દોષોનું નિવારણ કરતો હોય અને ગુણોની પ્રાપ્તિ કરતો હોય તો તેવા જીવને દેવ પણ સહાયક થાય છે અને ગુરુ પણ અવશ્ય સહાયક જરૂર થાય છે.
સારાંશ કે ઉપાદાનકારણે પોતે જ પોતાનામાં કાર્યસિદ્ધિ કરવા માટે યથોચિતસ્થાને નિમિત્ત કારણનું યુંજન કરવું જોઈએ. આ રીતે
ઉપાદાન અને નિમિત્ત એમ બન્ને કારણોના યોગથી યથોચિત સ્થાને યુંજન કરવાથી જ કાર્ય થાય છે. પરંતુ ઉપાદાનમાં જાગૃતિ લાવવા માટે ક્યારેક નિમિત્તની પ્રધાનતા અવશ્ય જણાવાય છે.
વસ્તુતઃ વિચારીએ તો પરમાર્થ ીતિએ ઉપાદાન અને નિમિત્ત આ બન્નેના યોગે જ કાર્ય થાય છે. કેવળ એકલા ઉપાદાનથી કે કેવળ એકલા નિમિત્તથી કાર્ય ક્યારેય પણ થતું નથી. આત્માની પવિત્રતા
