________________
૧૯૦
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ ૧ જેના વડે દ્રવીભૂત થવાય છે. તથા “ો. અવયવ:” - મૂળભૂત પદાર્થના અવયવો – અવશેષો, જે વિકારને પામે, અથવા જે ગુણોનો આધાર હોય તે સઘળુંય દ્રવ્ય કહેવાય છે.
તથા જે ભાવિકાળમાં પર્યાય નિપજવાનો હોય તેને પણ દ્રવ્ય કહેવાય છે. જે ભૂતકાળમાં ભાવનિક્ષેપે બની ચુક્યું હોય તેને પણ દ્રવ્ય કહેવાય છે. આ સઘળી દ્રવ્યની વ્યાખ્યા જાણવી. / ૩ //
भावो विवक्षितक्रियानुभूतियुक्तो हि विधिः समाख्यातः । सर्वज्ञैरिन्द्रादिववंदनादिक्रियानुभवात् ॥ ४ ॥
વિવક્ષિત ક્રિયાના અનુભવથી જે યુક્ત હોય, જે પદાર્થ કથિતપર્યાયવાળો હોય તેને સર્વજ્ઞભગવંતો વડે ભાવનિક્ષેપો કહેવાયો છે જેમ વંદનાદિ ક્રિયાના અનુભવવાળા પદાર્થને ઇન્દ્રાદિ કહેવાય છે. તેમ અહીં પણ સમજવું. આમ સર્વજ્ઞ ભગવંતો વડે કહેવાય છે. જો
આ પ્રમાણે ચાર નિક્ષેપા જાણવા. આ ચાર નિક્ષેપા ભિન્ન ભિન્ન વસ્તુમાં પણ હોય છે. અને એક વસ્તુમાં ચારે સાથે હોય આમ પણ બને છે. ભાવનિક્ષેપે વર્તતી વસ્તુમાં જે નામાદિ ચાર નિક્ષેપા હોય છે. તે જ કામના છે. પૂજ્ય વ્યક્તિના ચારે નિક્ષેપા પૂજ્ય બને છે અને અપૂજ્ય વ્યક્તિના ચારે નિક્ષેપા અપૂજ્ય બને છે. જે પૂજય અને ઉપકારી વ્યક્તિ હોય છે. તેના ચારે નિક્ષેપ પૂજય અને ઉપકારી બને છે. બાકીના વ્યક્તિના નિક્ષેપા ઉપકાર કરનારા બનતા નથી. પૂજય શ્રી જિનભદ્ર પ્રગણિજીએ વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કહ્યું છે કે –
इह भावोच्चिय वत्थु, तयत्थसून्नेहिं किंच सेसेहिं । नामादओ वि भावा, जं ते वि हु वत्थुपज्जाया ॥ १ ॥
અહીં ભાવનિક્ષેપો એ જ ઉપકાર - અપકાર કરનારો છે. તેના અર્થથી શૂન્ય એવા શેષ નામાદિ ત્રણ નિક્ષેપાઓથી સર્યું તેની કંઈ
