________________
પાંચમા શ્રી સુમતિનાથ પરમાત્માનું સ્તવન
૮૫
ગાથાર્થ :- પ્રતિસમયે સર્વે દ્રવ્યો કાર્ય કારણરૂપે પરિણામ પામે છે. જે પૂર્વસમયનો પર્યાય છે. તે જ ઉત્તરસમયના પર્યાયનું કારણ છે. વળી તે ઉત્ત૨સમયનો પર્યાય જે કાર્ય છે. પરંતુ તે જ ઉત્તર સમયનો પર્યાય તેના પછીના ઉત્તરપર્યાયનું કારણ છે આમ પ્રતિસમયે આ દ્રવ્યો કાર્ય-કારણપણે પરિણામ પામ્યા જ કરે છે આ સ્થૂલવ્યવહારનયથી કાર્ય-કારણભાવ જાણવો.
નિશ્ચયનયથી તો જે સમયે કારણભાવ છે તે જ સમયે કાર્યભાવ છે. કાર્ય - કારણભાવ ભિન્ન ભિન્ન સમયમાં હોતાં નથી. જે સમયે લાકડી ભાંગી તે સમયે જ તેના ટુકડા થવારૂપ કાર્ય થાય છે. આમ નિશ્ચય દૃષ્ટિથી કાર્યકારણભાવ એક જ સમયમાં હોય છે. સર્વે પણ દ્રવ્યો પ્રતિસમયે કાર્ય-કારણભાવે પરિણામ પામે છે તો પણ દ્રવ્ય પણે ધ્રુવ પણ રહે છે. આ એક આશ્ચર્ય છે ઉત્પાદ-વ્યયવાળાં દ્રવ્યો હોવાથી અનિત્ય પણ છે અને દ્રવ્યરૂપે ધ્રુવ પણ છે માટે નિત્યાનિત્ય છે.
તથા આ આત્મામાં જે અનંત અનંત ગુણો છે. તે ગુણો ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરે છે જેમકે જ્ઞાનગુણ વસ્તુને જાણવારૂપ કાર્ય કરે છે. દર્શનગુણ તત્ત્વોની શ્રદ્ધારૂપ કાર્ય કરે છે ચારિત્રગુણ આત્મભાવમાં સ્થિરતારૂપ કાર્ય કરે છે. અમૂર્તતાગુણ અરૂપીપણાનું કાર્ય કરે છે. આમ સર્વે પણ ગુણો પોતપોતાનું ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય કરે છે. છતાં તે સર્વકાર્યોના કારણરૂપ મૂલભૂત દ્રવ્ય જે છે તે સદા એક જ છે. અર્થાત્ અભિન્ન જ છે. કાર્યનો ભેદ હોવા છતાં ઉપાદાનકારણ ભૂત મૂલદ્રવ્યનો અવશ્ય અભેદ છે. આ પણ આશ્ચર્ય છે.
તથા પ્રતિસમયે નવા નવા પર્યાયનો આ જીવ કર્તા છે નવા નવા પર્યાયને કરવાપણે પરિણામ પામે છે તો પણ નવું કંઈ કરતો નથી જે પર્યાયો પોતામાં સત્તાગત રીતે છે. તેને જ પ્રગટ કરે છે જે પર્યાયો પોતામાં સત્તાગત રીતે નથી. તે પર્યાયો આ જીવ કરતો નથી.
