________________
૧૩૪
શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચોવીશી ભાગ : ૧ સમાન હોવાથી સર્વને જીવપણે સરખા માનવા તે સંગ્રહાય.
(૩) સ હીત મર્થવિશેષે વિમળતીતિ વ્યવહાર: સંગ્રહનયે એકીકરણરૂપે ગ્રહણ કરેલા ભાવોને ભિન્ન ભિન્ન વિવક્ષાએ જે જુદુ જુદુ ગ્રહણ કરે તે વ્યવહારનય. જેમ કે બધા જ જીવો જીવપણે ભલે સરખા હોય. તો પણ એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય ઇત્યાદિરૂપે ભિન્ન ભિન્ન છે. આમ એકીકરણવાળી જે દૃષ્ટિ તે સંગ્રહનય અને પૃથક્કરણવાળી જે દૃષ્ટિ તે વ્યવહારનય આ બંને નયો લગભગ સામસામા પ્રવર્તે છે.
(४) ऋजु - अतीतानागतवक्रत्वपरिहारेण सरलं वर्तमानं સૂત્રથતિ સનુસૂદ - જે દૃષ્ટિ અતીતકાલ અનાગતકાળરૂપ વક્રતાને ત્યજીને માત્ર વર્તમાનકાળની વસ્તુને જ સ્વીકારે અને તે પણ સરળપણે સ્વીકારે તે ઋજૂસૂત્રનય. જેમ કે જે માણસ ભૂતકાળમાં પૈસાદાર હોય અથવા ભાવિમાં પૈસાદાર થવાનો હોય. પરંતુ હાલ વર્તમાનકાળમાં તેની પાસે લાંબો પૈસો ન હોય તો તેના નિર્ધન કહે તે ઋજુસૂત્ર નય. આ નય પોતાની પાસે હાજર હોય અને કામ લાગે તેમ હોય તેને જ માને છે. બીજાની પાસે હોય અને પોતાને જરૂર પડે ત્યારે કામ આવે તેમ ન હોય. તેવા ધનાદિને કાંકરા બરાબર માનીને નિરર્થક માને છે તે ઋજુસૂત્ર નય જેમ કે બેંકમાં એફડીરૂપે પડેલા ધનથી જીવ ધનવાન ન કહેવાય. તે આ નય જાણવો. કારણ કે બેંક બંધ હોય ત્યારે તે પૈસા ન મળે તે માટે.
(૫) શબ્દનયઃ શબ્દને વધારે પ્રધાન કરે તે શબ્દનય. જેમ કે બધા જ મનુષ્યો મનુષ્યપણે સમાન હોવા છતાં પણ જે સ્ત્રીઓ છે તે પુરુષપણાનું કામ કરી શકતી નથી. તેથી સ્ત્રીઓ એ જુદી વસ્તુ છે અને પુરુષો તે સ્ત્રીપણાનું કામ કરી શકતા નથી. માટે પુરુષો એ પણ ભિન્ન વસ્તુ છે આ જ પ્રમાણે લિંગભેદ, વચનભેદે અને જાતિભેદ વસ્તુને ભિન્ન ભિન્ન માને તે શબ્દનય કહેવાય છે.
