________________
ત્રીજા શ્રી સંભવનાથ પરમાત્માનું સ્તવન-૨
૫૭ એ કાર્ય માટી નામના કારણમાં નીપજે છે. એટલે કે માટી એ પોતે ઘટાત્મકપણે બને છે. તેથી માટી એ ઘટનું ઉપાદાનકારણ કહેવાય છે. અને ઉપાદાન કારણમાં કાર્ય નિપજાવવા માટે કર્તાના વ્યાપારને કારણે જે પ્રધાનપણે સહકાર આપનારું કારણ હોય છે તેને નિમિત્તકારણ કહેવાય છે. ઉપાદાનકારણ પોતે જ કાર્યરૂપે પરિણામ પામે છે માટે અભિન્ન હોય છે. પરંતુ નિમિત્તકારણ તો કાર્ય ઉત્પન્ન કરવામાં સહકાર માત્ર આપીને દૂર જ રહે છે તેથી તે કારણ ભિન્ન હોય છે. જેમ ઘટ બનાવવામાં માટી એ ઉપાદાનકારણ છે અને દંડ-ચક્રાદિની સામગ્રી તે નિમિત્તકારણ છે. તેવી જ રીતે આત્મકલ્યાણ સાધવામાં આત્મા એ ઉપાદાનકારણ છે અને વીતરાગ જિનેશ્વરદેવ એ પ્રબળ નિમિત્તકારણ છે. | સર્વે પણ ઉપાદાનકારણમાં કારણતા નિમિત્તકારણના સહકારથી પ્રગટે છે. જેમ બીજ એ અંકુરા ઉત્પન્ન કરવાનું ઉપાદાનકારણ છે પરંતુ પૃથ્વી-પવન અને જલાદિ નિમિત્ત કારણોનો સંયોગ મળે તો જ તેમાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટ થાય છે. એટલે ઉપાદાનકારણમાં ઉપાદાન કારણતા લાવવા માટે નિમિત્ત કારણોની અપેક્ષા અવશ્ય રહે જ છે. નિમિત્તકારણોના સહકાર વિના ઉપાદાનમાં કારણતા પ્રગટ થતી નથી.
આત્મા એ કેવળજ્ઞાનાદિ સંપત્તિનું ઉપાદાન કારણ ચોક્કસ છે. કારણ કે તે આત્મામાં જ કેવળ જ્ઞાનાદિ ગુણો પ્રગટ થાય છે. પરંતુ તેમાં ઉપાદાનકારણતા પ્રગટાવવી તે પરમાત્માની સેવારૂપ નિમિત્તકારણને આધીન છે એટલે કે પરમાત્માની સેવારૂપ નિમિત્તકારણનો યોગ થાય તો જ આ જીવમાં મુક્તિની ઉપાદાનકારણતા (ઉપાદાનકારણપણું) પ્રગટે છે માટે પ્રભુની સેવાની પરમ આવશ્યકતા છે.
