________________
तिलप्रस्थ
૧૦૩
તિહસ્થ. તઘલખાબાદની આગ્નેયમાં છ મૈત્ર ઉપર અને કુમિનારની આગ્નેયે દસ મૈલ ઉપર આવેલું તિલવત તે. (કર્નલ ડ્યૂલને ઇબ્નબતુતાના હિંદુસ્તાનના પ્રવાસ; ઇંડિવ એ૦િ ૩-પા૦૧૧૬). આ સ્થળતી ગણના યુધિષ્ઠિરની રાજધાની ઈન્દ્રપ્રસ્થમાં થતી હતી. જુના તિલપત્ર પ્રગાના મેટા ભાગ ઉપર શેખ ફરીદ મુખારીએ દિલ્લીની પાસે ફરીદાબાદ વસાવ્યું ( છાલયટ શબ્દકોષની મિમ્સની આવૃત્તિ પુ૦ ૨; પા૦ ૧૨૩). યુધિષ્ઠિરની તરફથી વિષ્ટી કરતાં શ્રી કૃષ્ણે દુર્યોધન પાસે પાંચ ગામેા માગ્યાં હતાં તેમાં આ તિલપ્રસ્થ પણ માગ્યું હતું. પાણીપ્રસ્ય શબ્દ જુએ.
તિજોામ. ક લ યૂલ જેસેર તે આ એમ કહે
છે. ( મેક્રિડલનું ટોલેમી પા૦ ૯૫ ). આ નામ તિરાગ્રામ ઉપરથી પડયું છે. (નાલાલ દેને! ઈંટ એ૦ માં છપાયલા ગંગાના પ્રથમ પ્રવાહુ નામના લેખ જુઓ). તિજોર્જા. ફલ્ગુના પૂર્વ કિનારા ઉપર આવેલું
તીલારા નામનું ગામડું વિશેષ. એ પટણાની દક્ષિણે તેત્રીશ મૈલ ઉપર આવેલું છે. ચીનાઇ મુસાફર હ્યુન્ત્યાંગ અહીં આવી ગયા હતા. અહીં સુપ્ર સિદ્ધ બૌદ્ધ મઠ આવેલા હતા.
વિત્તિ. નિનાતાલ નામનું સરેાવર તે જ એને નૈનીતાલ કહે છે. એ સંયુક્ત પ્રાન્તમાં આવેલું છે. ત્રિૠષિનામને ઉલ્લેખ સ્કંદપુરાણમાં કર્યાની હકીકત સારૂ (૪૦ એ સા॰ મં॰ પુ ૧૭, યા૦ ૩૫૮ ). આ તળાવને કિનારે નયનાદેવીનું દેવળ આવેલું છે.
ત્રિપુર ત્રિકૂટ શબ્દ જુએ. ( અથવવેદ
મં૦ ૪, ૯ ૮; ડા૦ મેકડાતલતા સંસ્કૃત સાહિત્યના ઇતિહાસ, પા૦ ૧૪૪. ) ત્રિૠલ્ડિંગ તૈલિંગણ તે જ. કુંભીના તામ્રપત્રમાં ત્રિકલિંગના ઉલ્લેખ છે. આ લેખ જ સા॰ ॰ મા પાને ૪૮૧ મેં છપાયલા છૅ.
त्रिकुट
કલચુરી વગના રાન્તતી વશાવળી એ લેખમાં છે. પ્લિનીના કથન પ્રમાણે માક્રો કલિંગ અને ગંગારાઈડ કલિંગા જ્યાં રહેતા હતા તે પ્રદેશને ત્રિતિલંગ કહેતા. ( કલિંગ્ડમની પ્રાચીન ભૂગાળ પા ૧૧૯, ૪૦ અવસાન બ૦ ૧૮૩૭ પા૦ ૨૮૬ }. કિલંગા ખુદ કલિંગમાં રહેતા હતા; મકે-કલિંગ! મધ્યકલિંગ યાને મેરિસામાં રહેતા હતા અને ગંગારાઈડ કલિંગ, ગંગારાધી યાને રાધાના લેાંક ગગાને કિનારે રહેતા હતા. એમની રાજધાની ગગે યાને સપ્તગ્રામમાં હતી. (સÅગ્રામ, સુખડ્ડા. અને રાધા શબ્દ જીઆ) દક્ષિણ કાશલ યાને મધ્યપ્રાન્તના રાજાએ તંત્રકલિગના રાજાએ કહેવાતા હતા એમ જણાય છે. દાંક્ષણુ-કાશલ અને મધ્યપ્રાન્તનું પટનાનું રાજ્ય ત્રિકાલ'ગમાં આવ્યું હતું. (એ ૫૦ ઈડ પુ૦ ૩ પા૦ ૩૨૩-૩૬૯, ૪૦ અ૦ સા૦ ૦૧૯૦૫ પા૦ ૧). જનરલ–કનિંગ્ઝામના મતે કૃષ્ણા નદી ઉપર આવેલા ધનકટક યાને અમરાવતી, આન્ધ્ર યાને વર્ગલ અને કલિંગ યાને રાજ્ય મહેન્દ્રો ધનકટકનાં આ ત્રણ રાજ્યા મળીને ત્રિકલિંગ પ્રદેશ થયા હતેા. ( મેકક્રીન્ડલના ટાલમાં પા૦ ૨૩૩ ).
ત્રિઝુટ. લકાના આગ્નેય કાણુમાં આવેલ પર્યંત.
( લંકા શબ્દ એ )
ત્રિપુર (ર). પરંજામની ઉત્તરે અને કાશ્મીરની
દક્ષિણે આવેલા ઉચ્ચ પર્વત. એના ઉપર પવિત્ર મનાયેલા ઝરા આવેલા છે. અથવ વેદમાં થાનનું ગેઝેટીયર) ઉલ્લેખિત કરાયેલા ત્રિકફુડ તેજ આ
fટ (૩) રઘુરાનએ ત્રિકુટ સર કર્યા હતા. ( વશ સગ` ૪, શ્નાક ૯) જીન્નર તે ત્રિકુટ મનાયેલા ; ટ!લામએ અને તગર કહ્યો છે. તગરને સંસ્કૃત પર્યાય ત્રિગિર યાને ત્રિકટ થાય છે (ઈંડિ૦ એટીકવરી પુ૦ ૬ પા ૭૪; પુ ૭, પા૦ ૧૦૩, ગ
Aho! Shrutgyanam
