________________
रसातल
रसातल
આપેલાં છે. આ જર્તિઓ ટ્રાન્સકાપીઅન જિલ્લામાં વસતી હતી. સુપર્ણોની કેટલીક જાતીઓના નામ સુ એવા અદઢથી શરૂ થાય છે (મહાભારત, ઉદ્યોગપર્વ, અe ૧૦૦). ગરુડે શક જાતિના હતા. પણ તેઓ જરથોસ્તન ધર્મ પાળતા હતા. (૭) રસાતલ એ જકસરતાસ કિવા રસની ખીણું તે જ. આ નામ રસ નદી ઉપરથી પડયું છે. તે નદીના કિનારા ઉપર શક લેક અને હુણ લોકો રહેતા હતા. એ લેકેને નાગ યાને સર્પો પણ કહેતા. નાગ શબ્દ હુણ લેકના મૂળ જૂના નામ ઈંગ–નું ઉપરથી પડયું હેય એ દેખીતું છે. કેટલાએક લખનારાઓના મત પ્રમાણે આ જાતિ સાપ (નાગ) ને પૃથ્વીનું પ્રતિક માનતી ( રેગેજીનનું વેદિક ઈડિયા, પા૦ ૩૦૮). મહાભારતમાં કહેલા પાતાલના સાપના નામ નાગલે કેની જતિનાં નામ છે. જેમકે શેષ-શેષને સોગદીયના શેષ કહ્યા છે, વાસુકી–ઉસવીસ, તક્ષકે– તેચરીસ, અશ્વતર-એસીસ, તીતીરિ-તાતાર જેને પછવાડે તાર્તાર કહેતા તે. હુણ લેકેના નામ યાને તેમની જાતિઓના જુદા જુદા નામને સારું જ. બ..એ. સ. પુ. ૨૪.(૧૯૧૬–૧૭) પા. ૫૬૫–૫૪૮ ઉપર ડે. મેદીને હુણ લોકોને પ્રાચીન ઈતિહાસ નામનો લેખે જુઓ. કેટલાએક શકે હુણ જાતિના પણ હતા. (ડૉ. મેદીને હુણને પ્રાચીન ઇતિહાસ, પાઠ ૫૬૩). જો કે સામાન્ય રીતે બધા પ્રદેશને પાતાલ કહેતા પણ ખસુસ કરીને ઍફાલીટીસ યાને ઘેળા હુણોના પ્રદેશને પાતાલ કહેતા એમ જણાય છે. ઉત્તર તરફ રહેનારા હુણ લોકો તડકાને લીધે શ્યામ વર્ણના હતા. એમને પડછે આ પાતાલના હુણને ગોરા હુણ કહેવામાં આવતા. (ડો. મોદીને હણનો પ્રાચીન ઇતિહાસ, પાત્ર પ૬૫). રસાતલ અને પાતાલમાં દાન (દૈત્ય) રહેતા. એઓ તુરાનીઅન જાતના
હતા. (ડી. જે. મોદીને પ્રાચીન પાટલિપુત્ર નામનો લેખ,જ૦ બ૦ બ૦ ૦ ૦. સો૦ પુત્ર ૨૪, (૧૯૧૬-૧૭) પાવ પ૯િપરી ઉપર જુઓ). કાશ્મીઅન સમુદ્રનું પ્રાચીન નામ મૅરેકાશ્મીઅમ યાને હીરકાનુમ હતું. એ ઉપરથી જણાય છે કે એ નામ હિરણ્યકશિપુ (એક દૈત્ય), કાશ્યપને પુત્ર, એ શબ્દના બે ભાગ ઉપરથી બનેલું છે, અને હીરકેનીયા નામનું પ્રાચીન શહેર તે કાશ્મીઅન સમુદ્રની આગ્નેયમાં આવેલા હાલના અસ્તરબાદની પાસે હતું તે જ. પ્રાચીન હિરણ્યપુર નગર એની રાજધાની હશે. (પદ્મપુરાણ, સૃષ્ટિ, અ૦ ૬). જો કે આખ્યાયિકા એવી છે કે આ શહેર હિન્દુસ્તાનમાં હતું. બલિને મહેલ સુતલમાં હતું એટલે એ કાશ્મીઅન સમુદ્રને પેલે પાર આવેલા પ્રદેશમાં હતા. ( હરિવંશ, અ૦ ૨૬૨). આ જે જાતે કહી તેને મૂળ પુરુષ કશ્યપ હતે. પાતાલને પ્રદેશ પૃથ્વીની સપાટીની નીચે હતા અને પૃથ્વીના પડની નીચેના રસ્તાઓમાં થઈને ત્યાં જવાનું એમ કહેવાય છે. તેમજ આ સાતે પ્રદેશ એક બીજાની ઉપર આવેલા છે તે મંતવ્ય પ્રાચીન કાળમાં સચોટ જ્ઞાનના અભાવે અને કાંઈક પ્રાચીન બાબતના અસ્પષ્ટ સ્મરણને લઈને થયું હશે. તેમજ નાગ અથવા સપ’ લેકે પૃથ્વીના પૃષ્ટની નીચેના પ્રદેશમાં રહે છે અને પૃથ્વીના પડમાં પડેલા કાણાઓમાં થઈને ત્યાં જવાય છે એ મંતવ્ય પણ એ જ કારણને લઈને હશે. દૈત્ય, સુરભિઓ અને ગરુડે ઈત્યાદિ પક્ષીઓ નાગ યાને સર્પોની જોડે ના રહી શકે એવી ધારણાથી આ જુદા જુદા સાત લેકે હેવાનું મંતવ્ય પણ એ જ કારણને લીધે હશે. (આ બાબતના વધારે વિવેચન સારૂં ઇન્ડીઅન હિસ્ટેરીકલ કવાટરલી પુસ્તક પહેલું અને બીજામાં નંદલાલદે. પ્રભુતિને લખેલે બરસાતલ યાને પૃથ્વીના પૃષ્ટની નીચેના લેક નામને વિષય વાંચે).
Aho! Shrutgyanam
