________________
रामग्राम
૧૯૭
रामहृद
માઈલ ઉપર આવેલું રામગ (રામતક) શ્રીબુદ્ધના શરીરના એક ભાગનાં અવશેષ ઉપર તે જ. (વિલ્સનનું મેઘદૂત કે ૧ લા ! બંધાવેલો રસ્તૂપ હતો. આ સ્તૂપ હાલ નદીના ઉપરની ટીકા). એવી આખ્યાયિકા છે કે વહેણને લીધે ધોવાઈ ગયા છે. (આર્કી શબુક નામનો શુદ્ર રામતક અગાડી સે રિપોટ, ૫૦ ૧૮, પા૪; પુત્ર રર, તપ કરતો હતો જેથી રામચંદ્ર એને મારી પા૦ ૨ અને ૧૧૧; ઉફામનું મહાવંશ, નાખ્યો હતો. આ ઉપરથી રામાયણના ઉત્તર- અ૦ ૩૧). ચીનાઈ યાત્રાળુ ફાહ્યાન અને કાંડના ૮૮ મા સર્ટમાં કહેલ શબલગિરિ નશાંગ આ જગાએ આવ્યા હતા. તે જ રામગિરિ એમ જણાય છે. અહિંયાં
રાખવાસપુર. પંજાબમાં આવેલું અમૃતસર તે જ રામચંદ્રનું તેમજ નાગાર્જુનનું દેવળ આવેલું
શિખગુરુ બાબા નાનકને અહીં અગાડી આવેલ છે. કાલિદાસ કવિએ પિતાના મેઘદૂતમાં
એક કુદરતી ધરો બહુ પસંદ હતો. એ ધરાને વર્ણવેલ બનાવ રામગિરિ ઉપર થયે એમ
કાંઠે શિખગુરુ રામદાસે એક મહુલી બાંધી કહ્યું છે. છોટાનાગપુરના સિરગુજા નામના
હતી. રામદાસે પવિત્ર ગણાતા આ ધરાનું ખંડીમાં રાજ્યમાં આવેલું રામગઢ તે રામ
બક્ષીસનામું મેળવ્યું હતું. એમણે પછી સુધારી ગિરિ એમ પણ કહેવાય છે. અહિંયાં આગાડી !
સુધારીને આ ધરાનું એક તળાવ બનાવ્યું ખડકમાં કોતરેલી સીતા વનગીર નામની ગુફા
હતું. અને એ તળાવનું નામ અમૃતસર એવું આવેલી છે. આ ગુફા ૪૫ ફૂટ લાંબી અને !
રાખ્યું હતું. (પંજાબ ગેઝેટીયર-અમૃતસર). મેં અગાડીથી છ ફૂટ ઉંચી હાઈ ખડકના !
એને એક પણ કહેતા. ઘણા ઉંચાણવાળા ભાગમાં આવેલી છે. એમાં ! અશોકના શિલાલેખો આવેલા છે. આ સ્થળે રામદર. થાણેશ્વરની દક્ષિણ બાજુએ આવેલું એક હાથફેડ નામના ડુંગરામાં એક સ્વાભાવિક
પવિત્ર તળાવ યાને કુંડ વિશેષ. એ પૂર્વ– બંગડો આવેલ છે. ત્યાં થઈને એક ન્હાનું
પશ્ચિમ ૩૫૪૬ ફૂટ લાંબો અને ઉત્તર-દક્ષિણ વહેળીયું જતું હોવાથી આ બંગડો બન્યો છે.
૧૯૦૦ ફૂટ પહોળો છે. આની વચમાં એક આ બંગડે ૧૦૮ ફીટની ઉંચાઈએ હૈઈ
બેટ આવેલ હોવાથી આને દ્વૈપાયનસુંદ પણ ૪૫૦ ફીટ લાંબો છે. એને વ્યાસ ૧૬ થી
કહેતા. એ દ્વીપમાં ચંદ્રપ નામનો કુ ૫૫ ફીટ સુધી છે. રામાયણમાં અને રઘુ
હતો. વેદમાં આને સર્યવંત અને
સર્યણાવત નામે ઉલ્લેખ છે. આ કુંડની વંશમાં આ બંગડાને ઉલ્લેખ છે. (આક0 સર્વે રિપેટ, પુત્ર ૧૩, પ૦૪; છોટા
ઇશાનમાં આવેલા એક નાના કુંડને નાગપુર પ્રાન્તમાં આવેલાં જુનાં સ્થળે).
હાલ પણ સુતસર કહે છે. આ નામ સર્યરામગઢ તે રામગિરિ એ કહેવું ખરું જણાતું
ણવત શબ્દ ઉપરથી વિકૃત થયેલું રૂપ હોય. નથી. સિરગુજાના ખંડીઓ રાજ્યમાં આવેલ
પૂર્વે આ બે કુંડ એકઠા હતા. આ કુંડના રામગઢ અગાડીને સીતાવનગર બંગડો તે
કિનારા ઉપર બ્રહ્માએ તપ કરેલું હોવાથી રામાયણમાં કહેલ રીક્ષબીલ છે એ નિર્વિવાદ એને બ્રહ્મસર પણ કહેતા. ક્ષત્રિયોનો નાશ છે. (કિકિંધાકાંડ, સર્ગ પ૧–પર).
કર્યા પછી આ કુંડના પાણીથી પરશુરામે વિંધ્યાચળ નામનું બીજું સ્થળ પણ છે.
પિતૃતર્પણ કરવાને લીધે આ કુંડને રામસુંદ વિંધ્યાચળ (૨) શબ્દ જુએ.
પણ કહે છે. કુરુક્ષેત્રના યુદ્ધમાં હથિયાર ન રામક. અયોધ્યામાં બસ્તિ જીલ્લામાં આવેલું પકડવાની પ્રતિજ્ઞા કર્યા છતાં શ્રીકૃષ્ણ ભીષ્મને
રામપુર દેરીઆ તે જ. આ જગાએ મારવાને પિતાનું ચક્ર આ કુંડને કાઠે હાથમાં
Aho! Shrutgyanam
