________________
चंग
वंग ઉપર મનાલ નામના ગામની પાસે આવેલું છે
અલકાનંદાનું મૂળ. અલકાનંદા શબ્દ જુઓ. કવતાક્ષેત્ર. વિંદુવાસિની તે જ. (બહુધર્મ
પુરાણ, ૧, ૬, ૧૪). વસ્ત્રાપથગ. ગિરિનગર શબ્દ જુઓ. પં. બંગાળા તે જ. દા. ફ્રાન્સીસ બુશાનંદ કહે
છે કે બંગાળા નામ વંગ ઉપરથી વિકૃત થયેલું છે. ગંગા નદીના ડેટાના પૂર્વ ભાગને જ આ નામ આપેલું છે. ડેટાના મધ્યને ઉપવંગ અને પશ્ચિમ બાજુને અંગ નામ આપેલું છે. (બેવરીઝનું બુશાનંદનાં લખાણે-કલકત્તા રીવ્યુ, ૧૮૯૪, પ૦ ૨). ડો. ભાઉદાજીના મત પ્રમાણે, બ્રહ્મપુત્ર અને પદ્મા એ બેની વચ્ચે આવેલ પ્રદેશ વિશેષ એ વંગ. (3. ભાઉદાજીનાં સાહિત્યનાં લખાણે). મહાભારતના વખતમાં આ પ્રદેશ પુ, શુંહ અને તામ્રલિતથી વિભક્ત હતા. ૫૪ યાને ઉત્તર બંગાળા, સમતટ યાને પૂર્વ બંગાળા, કર્ણસુવર્ણ યાને પશ્ચિમ બંગાળા, તામ્રલિપ્ત યાને દક્ષિણ બંગાળા અને કામરૂપ યાને આસામ એ બંગાળાના પાંચ પ્રાંતે છે. ( હ્યુનશાંગ). ઇ. સ. ની પછી બંગાળા પ્રાંતના જુદા જુદા ચાર જિ હલાઓ હતા એમ જનરલ કનિંગહામ કહે છે. આ ભાગ બલ્લાલસેને પાડ્યા એમ કહેવાય છે. ગંગાની ઉત્તરે વિરેન્દ્ર અને વંગ અને ગંગાની દક્ષિણે રાધ અને બગદી. પણ (જ. એ સે૦ બં૦ ૧૮૭૩, પ૦ ૨૧ જુઓ) પહેલા બે બ્રહ્મપુત્રથી અને બીજા બે ગંગા નદીની જલિંગી નામની શાખા વડે વિભક્ત થયેલા છે. મહાનદી અને કરાયાની વચ્ચે વરેન્દ્ર તે પુંડ, પૂર્વ બંગાળ તે વંગ અને રાધ તે ભાગીરથીની પશ્ચિમે કર્ણસુવર્ણ અને બગદી અને દક્ષિણ બંગાળા સુધી આવેલો પ્રદેશ, હ્યુનશાંગે આ પ્રદેશને સમતટ અને અકબરનામામાં એને ભાટી કહ્યો છે. ( આકo |
સર રિપોટ, પુત્ર ૧૫, પા૦ ૧૪૫; વળી ગોપાલભટ્ટનું બેકલાલચરિતમ પૂર્વ ખંડ, શ્લોક ૬, ૭, જુઓ). મી. પાર્ગીટરનો અભિપ્રાય છે કે હાલના મુર્શિદાબાદ, નદિયા, જેસર, રાજશાહીના કેટલાક ભાગ, પન્ના અને ફરીદપુર જિલ્લાઓવાળા પ્રદેશને વંગ કહેતા (“પૂર્વ હિન્દુસ્તાનના પ્રાચીન પ્રદેશ”, જ૦ એ૦ સે બં ૧૮૯૭, પા૦ ૮૫). દેવીવરઘટક પ્રમાણે આદિસુરના સમયમાં બંગાળાના રાધ, વંગ, વરેન્દ્ર અને ગૌડ એવા ભાગો હતા. કેશવસેનના વખતમાં વંગ એ પાંવર્ધનમાં ગણુતે (જ. એ સેતુ બં૦ ૧૮૩૮, પાત્ર ૪૫ માં એદિલપુરનો શિલાલેખ જુઓ). ઋદના ઐતરેય આરણ્યકમાં વંગના નામને પહેલવહેલો ઉલ્લેખ મળે છે. સર જ બીવુડનો મત છે કે બર્દવાન અને નદિયાના જિહલાઓ મૂળે વંગમાં ગણાતા. તેરમા સૈકામાં વંગને બંગાળા કહેતા (રાઈટને માકેપલે). વિશેષ હકીક્તને માટે આ પુસ્તકના બીજા ભાગમાં બંગાળ શબ્દ જુઓ. ડો. રાજેન્દ્રલાલ મિત્ર (ઈન્ડાઆર્યન, પુર ૨, અ૦ ૧૩ માં) પાલ અને સેન રાજાઓની યાદી આપે છે. (એપિ૦ ઇન્ડિકા, પુત્ર ૧, પા૦ ૩૦૫) | (દેવપારાના શિલાલેખોમાં સેન રાજાએની હકીકત છે; એપિ૦ ઇન્ડીકા, ૫૦ ૨, પા૦ ૧૬૦, વાદલના સ્તંભને શિલાલેખ; એપિ૦ ઇન્ડીકા, ૫૦ ૨, પાત્ર ૩૪૭; બનારસમાં વિદ્યાદેવ શિલાલેખ; જ૦ ૦ ૦ નં૦ ૧૮૩૮, પાત્ર ૪૦, બાકરગંજને કેશવસેનને એદિલપુરનો શિલાલેખ). લમણુસેનના તામ્રપત્ર પ્રમાણે પન્નીના જીલ્લામાં લક્ષ્મણસેને સિરાજગંજ વસાવ્યું હતું. સેન રાજાઓ કર્નાટથી આવેલા ક્ષત્રિયો હોય એમ જણાય છે. બંગાળાના જુના ધંધા અને વેપારની
Aho! Shrutgyanam
