________________
વિધિયા
૧૮
વિવાદ. ભાપાળથી ઈશાનમાં ૨૬ માઈલ ઉપર
વેત્રવતી યાને ભેટવા નદીને કાંઠે માળવામાં ભાપાળના રાજ્યમાં આવેલું ભિલસા તે જ. પેાતાના રાજ્યની વહેંચણી કરતાં શ્રીરામચંદ્ર ભગવાને શત્રુઘ્નના પુત્ર શત્રુતિને ભાગે વિદિશા આપ્યું હતું ( રામાયણ ઉત્તરખેડ, સ` ૧૨૧ ). કાળિદાસના મેધદૂતના પૂ ખંડના ૨૫ મા શ્લોકમાં કહેલા દશાર્ણની રાજ્યધાની વિદિશામાં હતી. દેવીપુરાણમાં ( અ૦ ૭૬) અને રામાયણમાં આને વૈદિશાદેશ કહ્યું છે. શૃંગવંશના પહેલા રાજા પુષ્યમિત્ર યાને પુષ્પમિત્રના પુત્ર અગ્નિમિત્ર જે ઈ. સ. પૂર્વે ૧૭૫ થી ૧૨૫ સુધી રાજ કરતા હતા તે પેાતાના ખાપની તરફથી ભિલશા યાને વિદિશાના સુખે। હતા. (કાલિદાસનું માલવિકાગ્નિમિત્ર, અંક ૫ મેા ) પણ અગ્નિમિત્રને રાજા તરીકે અને એના બાપને એના સેનાપતિ તરીકે વર્ણવ્યેા છે. બિલસાના રતૂપેામાં જુદા જુદા પાંચ જથ છે. એ બધા નિચી અને રેતાળ ડુંગરી ઉપર આવેલા છે. (૧)ભિલસાથી નૈઋત્યમાં સાડા પાંચ માઇલ ઉપર સાંચી સ્તૂપે। આવેલા છે; (૨) સાંચીથી નૈઋત્યમાં છ માઈલ ઉપર સેાનારી સ્તૂપે છે; (૩) સેાનારીથી ત્રણ માલ ઉપર સતધાર સ્તૂપા આવેલા છે; (૪) ભેાજપુર સ્તૂપા ભિલસાથી આગ્નેયમાં છ માઇલ ઉપર અને (૫) ભિલસાથી આગ્નેયની પૂર્વે નવ માઈલ ઉપર અંધેર્ સ્તૂપે આવેલા છે. આ બધા સ્તૂપે) ઈ. સ. પૂર્વે ૨૫૦ થી ઈ. સ. ૭૮ દરમિયાન બંધાયેલા છે. (નિ ગહામના ભિલસાના સ્તૂપા, પા૦ ૭). વિત્રિયા (ર). વેસ યાને વેસાલી નામની નાની
નદી જે વેસનગર યાને ભિલસા પાસે બેટવાને મળે છે તે વિદિશા નદી એમ નિણૅય થયા છે. ( વિલ્સનનું વિષ્ણુપુરાણ, પુ ૨, પા૦ ૧૫૦ ).
विद्यानगर
વિષેધ. વિદેહ તે જ. ( શતપથ બ્રાહ્મણ, ૧, ૪, ૧, ૧૪ ).
વિવેદ. શ્રી રામચંદ્રનાં પત્ની સીતાના પિતા રાજા જનકના દેશ તિફ્રૂટ તે જ. વિદેહ અને એની રાજધાની અંતેનું નામ મિથિલા હતું. દરભંગાના જિલ્લામાં આવેલું જનકપુર એ જનક રાજાની રાજધાની હતું. પાછળથી વિદેહની રાજધાની બનારસમાં થઇ હતી. (સર મેાનિયર્ વિલિયમ્સનુ અર્વાચીન હિંદુસ્તાન, પા૦ ૧૩૧ ). સીતા માદ્રીથી ઉત્તરમાં એક માઈલ ઉપર એક તળાવ આવેલું છે. ત્યાં અગાડી જમીન ખેડતાં જનકને તરત જન્મેલી સીતા જડી હતી. સીતામાહીથી નૈઋત્યમાં ૩ માદલ ઉપર આવેલું પનૌરા નામનું રથળ સીતાના જન્મસ્થળ તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે. જનકપુરથી છ માઇલ ઉપર ધેનુકા નામનું સ્થળ આવે છે. (હાલ આ જગાએ જંગલ ફેલાઈ ગયું છે). રામચંદ્રે શંકર ભગવાનના ધનુષ્યના આ જગાએ ભંગ કર્યો હતા. સૌતામાહી સ્થળ ઉપર સીતાનું લગ્ન થયું હતું એમ કહેવાય છે. વિદેહની પૂર્વ કુશી યાને કૌશિક નદી, પશ્ચિમે ગ′ડક નદી, ઉત્તરે હિમાલય અને દક્ષિણે ગ’ગા આવેલી છે. યુદ્ધના સમયમાં વયે આ સ્થળે રહેતા હતા. વૈશાલિ શબ્દ જુએ. વિદ્યાનગર. બેલારીથી વાયવ્યમાં ૩૬ માઈલ
ઉપર તુંગભદ્રા નદીને કાંઠે આવેલું વિજયનગર તે જ. એ સ્થળ પૂર્વે કર્ણાટક યાને વિજયનગરના બ્રાહ્મણી રાજની રાજધાની હતું. એ સ્થળે એનું નામ હમ્પી કહેવાય છે. યાદવ વશના સ་ગમે ઇ. સ. ૧૩૨૦ માં એની સ્થાપના કરી હતી. મેકેન્ઝીના લખાણેને અનુસાર (જ॰ એ સા૦ ૦ ૧૮૩૮, પા૦ ૧૭૪ જીઆ ) કૃષ્ણરાયના પિતા નરસિંહરાયે આ સ્થળની સ્થાપના કરી હતી. સગમથી ત્રીજી અને ચેાથી પેઢીએ બ
Aho! Shrutgyanam
