________________
૧૦૨
વર્તમાન લાહેરતી પાસે અદ્યાપિ મેાજીદ છે, શેત્રુ ંજય પર્વત ઉપરના જૈન શિલાલેખમાં એને લાભપુર કહ્યું છે. ( એપિ૦ ઇન્ડિકા, પુ૦ ૨, પા૦ ૩૮ અને ૧૪). છપૈંડા. કાશ્મીર અને ઈસ્તાનની સીમાએ વચ્ચે આવેલા પ્રદેશ વિશેષ (બૃહત્સંહિતા, અ૦ ૧૪, શ્લાક ૨૨; ઇન્ડિયન એન્ટીકવરી, પુ૦ ૨૨, ૧૮૯૩, પા૦ ૧૮૨-ડા. લીટની બૃહત્સંહિતામાં આવેલાં સ્થળેની યાદી ).
लहडा
લ
રુમળાવતો. લક્ષ્મણાવતી નામનું વિકૃત રૂપ લખનૌતિ છે. માલ્દાની પાસે જેનાં ખડેર આવેલાં છે તે ગૌડ (શહેર)નું ખીજું નામ લખનૌતિ હતું. ગૌડ દેશની એ રાજધાની હતું (ટાનીનુ મેરૂતુંગની પ્રખંચિંતા મણિ, પા૦ ૧૮૧). એ શહેર ગંગા નદીના ડાબા કિનારા ઉપર હતું. ઇ. સ. ૭૩૦માં એ શહેર બંગાળાની રાજધાની હતું એમ રૅનેલ હિંદુસ્તાનના નકશાના ટિપ્પણમાં પાને ૫૫ માં કહે છે. પણ આ સાલ ખરી જાતી નથી. અહ્લાલસેનની પછી ગાદીએ આવનાર તેના પુત્ર લક્ષ્મસેને આ શહેરને દેવા અને ખીજી જાહેર ઇમારતાથી સુશોભિત અનાવી અને પોતાને નામે લક્ષ્મણાવતી યાને લખનૌતિ નામ આપ્યું હતું. ( માર્ટીનનું ઇસ્ટ દન્ડિયા, પુ૦ ૩, પા૦ ૬૮ ). લક્ષ્મ સેન વિજયસેના પૌત્ર અને સામંતસેનના દીકરા હેમંતસેનનેા પ્રપૌત્ર હતા. (દેવપારાને શિલાલેખ, એપી ઇન્ડિયા, પુર્વ ૧, પા૦૩). લક્ષ્ણુસેન સંસ્કૃત વાઙમયને જખરા આશ્રયદાતા હતા. સુપ્રસિદ્ધ ગેયકાવ્ય ગીતગોવિંદના લખનાર કેન્દુલીના જયદેવ ( ભવિષ્યપુરાણ, પ્રતિસ, ભા॰ ૪, અ૦ ૯), કલાપ વ્યાકરણના ટીકાકાર અને લક્ષ્મણુસેનના મંત્રી ઉમાપતિધર, ( પ્રશ્નન ચિંતામણિ, પા૦ ૧૮૧ ), લક્ષ્મણુસેનના
लक्ष्मणावतो
અને આય સપ્તસતીના લખનાર ગેાવ નાચાય, સરણ અને ધેાઈ ( જેને કવિ ક્ષમાપતિ સ્મૃતિધર એવું બીરૂદ પાતાના ગીતગોવિદમાં જયદેવે આપ્યું છે તે, પવનદૂતના કર્તા )-જેમ વિક્રમાદિત્યના દરબારના નવરત્ન કહેવાતાં તેનું અનુકરણ કરીને- આ પાંચને લક્ષ્મણુસેનના દરખારના પાંચ રત્ને કહેવામાં આવતા. (ઇન્ડિ॰ એન્ટીકવરી, પુ ૧૪, પા૦ ૧૮૩ ઉપરની ટીપ્પણી). રાજાને ધર્મગુરૂ અને કાશકાર હલાયુધ અને સાયુક્તિ કરણામૃતના લખનારા શ્રીધરદાસ પણ લક્ષ્મણસેનના દરબારમાં હતા. લક્ષ્મણુસેને સને ૧૧૦૮ માં પેાતાને નામે ક્ષમાણુ સંવત્ ચલાવ્યા હતા. ( ડૉ. આર. એલ. મિત્રનુ બુદ્ધગયા, પા૦ ૨૦૧ ); પરંતુ ક્યુલરના મત પ્રમાણે સન ૧૧૧૯ માં આ સંવતની સ્થાપના કરી હતી. (વજયસેનના દેવધારાના શિલાલેખ, એષિ કન્ડિ, પુ૦ ૧, પા૦ ૩૦૭). હુટરના અભિપ્રાય છે કે ગૌડ નામ શહેરનું નહિ પણ રાજ્યનું હતું. (હુટરનું મંગાળાનું રાજ્ય સબંધી વૃત્તાંત, ૩૦ ૭, પા૦ ૫૧; ભવિષ્ય પુરાણ, પ્રતિસ, ભા૦ ૨ જો અ૦ ૧.
સ. ૧૫૯૨ માં ગૌડ રાજ્યના નાશ કરીને મુસલમાને એ રાજધાની રાજમહાલમાં ફેરવી હતી. (બ્રેડલીનુ હિંદુસ્તાનના ઉચ્ચ પ્રદેશની હકીકત, પ્રકરણ, ૨ જી), મળાવતી (૨). અયેાધ્યા પ્રાન્તમાં આવેલું લખનૌ તે જ. અયે ધ્યાના રાજા રામચંદ્રના ભાઇ લક્ષ્મણે આ શહેર વસાવ્યાનું કહેવાય છે. ઉજ્જયિનીના રાજા વિક્રમાદિત્યે આ શહેરને પુનરાદ્વાર કર્યાં હતા. સને ૧૭૭૫ માં અસફ -ઉદ્-દૌલાએ પ્રથમ આ શહેરમાં રાજધાની કરી હતી. ( ( કાંડરનુ વર્તમાન સોક્ર”, પુ૦ ૯, પા૦ ૨૯૬). આ પુસ્તકના ખીજા ભાગમાં લખનૌ નામ જીએ.
(6
Aho! Shrutgyanam
