________________
नंदनवन
૧૨૬
પાનપુર , નદી નિકળે છે. (વિસનનું મેકેન્ઝીના | જૈવિક અયોધ્યામાં ફૈજાબાદની દક્ષિણે આઠલખાણે, પાઠ ૧૩૬). પણ લિંગપુરાણના | નવ મૈલ ઉપર આવેલા ભરતકુંડની પાસેનું પહેલા ખંડના ૪૩ મા અધ્યાયમાં અને નંદગામ તે. પિતાના ભાઈ રામચંદ્રના વનશિવપુરાણુના ચોથા ખંડના ૪૭મા અધ્યાયમાં વાસના સમયમાં ભારત આ જગ્યાએ નિદી દુર્ગની તપશ્ચર્યા કરવા યોગ્ય જગ્યાઓમાં રહ્યા હતા એમ કહેવાય છે. આ સ્થળને
આ પાંચે નદીઓનાં નામ બીજ આપ્યાં છે. ભાદરસા પણ કહ્યું છે. (રામાયણ, જગેશ્વર શબ્દ જુઓ.
અયોધ્યાકાંડ, સગર ૧૧૫; અરચાસંવર. વન શબ્દ જુઓ.
વતાર-સ્થળ-વૈભવ-દર્પણમ ). ભાદરસા નંદના કાશ્મીરમાં પીર પંજાલ પર્વતની ઉત્તર | શબ્દ ભ્રાતૃ દર્શન ઉપરથી વિકૃત થયેલ છે. બાજુએ આવેલું પવિત્ર સરેવર.
વિક્ષેત્ર કાશ્મીરમાં શ્રીનગરની દક્ષિણે ૨૩ મૈલ ના. સરસ્વતી નદીનો આ નામને ભાગ વિશેષ
ઉપર હરમુખ નામના પર્વતની પાસે આવેલું (પદ્મપુરાણ, સૃષ્ટિ–ખંડ, અ૦ ૧૮).
સ્થળ વિશેષ. આ પ્રદેશમાં ગંગાબળ સરોવર
અને પવિત્રનંદિસર યાને નંદકેલ યાને કાલેદક નં. (૨) કુશી નદીની પૂર્વે આવેલી મહાનંદા નદી
નામનાં સરવરે આવેલાં છે. આ સ્થળ શંકર તે જ. (મહાભારત, વનપર્વ, અ૦ ૮૭
ભગવાનનું અને એમના વિશ્વાસુ અનુચર અને ૧૯૦).
નંદીનું રહેઠાણ કહેવાય છે. (3) સ્ટીનની નિવા. (૩) અલકનંદામાં પડતી ઘરવાલમાં આવેલી
કાશમીરની પુરાતન ભુગોળ, પા૯૧; મંદાકિની નામની નાની નદી તે. (બ્રહ્માંડ
કથા સરિત્સાગર, લંબક ૯, અ૦ ૫૦). પુરાણ, અ૦ ૪૩ ). આ બે નદીઓના
હરમુખ-પર્વતના પૂર્વ હિમક્ષેત્રની તળેટીમાં સંગમ ઉપર નંદપ્રયાગ આવેલું છે. ભાગવત
આવેલી ખીણ આ નામે ઓળખાય છે;ઝેશ્વર (સ્કંધ, ૪, ૫૦ ૬)માં નંદા અને અલકનંદા
યાને ચેષ્ટરૂદ્રનું દેવળ આ ખીણમાં આવેલું છે. એ બે નદીઓ કૈલાસ પર્વત ઉપર અલકાની
( ડો. સ્ટીનની રાજતરંગિણી, પુર ૧, બે બાજુએ આવેલી છે એમ લખ્યું છે. પા૦ ૮ અને ૨૧ ). નં. (૪) ગોદાવરી નદી તે. ( ગેાતમી શબ્દ જુઓ).
હૃક્ષરવા સરસ્વતિ ( ૧ ) શબ્દ જુઓ. જિવા. (૫) કુમાયુનમાં આવેલા નંદાદેવી નામના પર અલાહાબાદ અને બંડા જીલ્લાના અમુક
પર્વતનું શંકુ આકારનું અને હિમાચ્છાદિત ભાગ મળીને પચ્ચર પ્રદેશ બન્યો હોય ગિરિ શિખર વિશેષ. એના ઉપર નંદાદેવી એમ લાગે છે. એની રાજધાની ગંગાથી નામની દેવીના મંદીરને લીધે તે પ્રસિદ્ધ વધારે દૂર નહોતી ( જેમિની ભારત, અવા
છે. (દેવપુરાણ, અ૮ ૩૮ અને ૯૩ ). ૧૫ અને મહાભારત, સભાપવ, અ૦ નંદવિ પંચપ્રયાગ શબ્દ જુઓ
૩૦ સરખા ) પાંડમાંના સહદેવે આ
પ્રદેશ સર કર્યો હતો. વૈ વાપર્વત પાંચમું નંદા તે જ.
ઉચ્ચમપુરા રજપુતસ્થાનમાં ભરતપુર રાજ્યમાં વુિં સાભ્રમતી શબ્દ જુઓ. (અગ્નિપુરાણ
અને જયપુરની પૂર્વે ૯૦ મૈિલ ઉપર આવેલું અ. ૨૧૯)
બિયાણું તે. મુસલમાનોના આક્રમણના વખતે નંદિપુર બંગાળાના વીરભૂમ જીલ્લામાં દેવી નંદિની
આ સ્થળ યાદોની રાજધાની હતું અને ઉપરથી પડેલી સતીની એક પીઠ વિશેષ. ' તેનું નામ શ્રીપથ હતું.
Aho! Shrutgyanam
