________________
प्रभास
સામનાયના દેવળની પાછળ ઘેાડે છેટે આવેલા ભાત–કુંડ યાને ભાલકા—કુંડ ઉપર કલિયુગ પ્રવાઁ તે વ્હેલે દિવસે શ્રીકૃષ્ણનું મેાત થયું હતું ( ભાગવત ૧૨ મા કધ, અ૦ ૨ ). જે જગ્યાએ જાદવેા પરસ્પરમાં લડી કપાઈ મુવા હતા તેને અમરાપુરી—ગાપી તળાવ કહે છે. રૌણાક્ષી તે સરસ્વતી નદીનું બીજું નામ છે. ( વામનપુરાણ, અ૦ ૮૪). જૈન લેાકા સામનાથને ચંદ્રપ્રભા-પ્રભાસ યાને ચંદ્ર પ્રભાસ કહે છે. પૂર્વે ચંદ્ર ગ્રહણુ ઉપર હિંદુસ્થાનના દરેક ભાગમાંથી યાત્રાળુએની માટી સખ્યા અહિં આવતી. સામચંદ્રને થયેલા ક્ષય સરસ્વતી નદીમાં ન્હાઈ ને મહાદેવની પૂજા કરવાથી મટી ગા હતા. ત્યારથી આ મહાદેવનું નામ સામનાથ પડયું છે. (શિવપુરાણ, ખંડ ૧, ૦ ૪૫; મહાભારત, શલ્યપ, અ૦૩૬). સામનાથના દેવળની વાયવ્યમાં બે મેલ ઉપર વેરાવળ આવેલું છે. આ મહાદેવ બાર જ્યોતિર્લિંગમાંનું એક છે. અમરેશ્વર શબ્દ જુએ. મહાદેવનું સ્થળ શહેરથી નૈઋત્યમાં દરિયાના ઉપક ઉપર પટ્ટન પાસે આવેલું છે. સામનાથના દેવળના વર્ણનના માટે (જ૦ એ૦ સા૦ મ’૦ પુરુ ૭ (૧૯૩૮), પા૦ ૮૬પ ઉપર આવેલી ગિરનારની યાત્રાની ટિપ્પણી) જુએ. સામનાથને સામેશ્વરનાથ પણ કહે છે. આ મહાદેવ ગુજરાતના ચાલુક્ય રાજાઓના ખાસ પૂજનીય મહાદેવ હતા. સામનાથનું દેવળ પ્રથમ લાકડાનું અનાવેલું હતું તેને બદલે તે જગ્યાએ સિદ્ધહેમ નામનું વ્યાકરણ અને અભિધાન ચિંતામણી નામના કાષના બનાવનારી હેમચંદ્રસૂરીની વિનંતી ઉપરથી અણુહિલપટ્ટનના રાજા કુમારપાળે તેને જીર્ણોદ્ધાર કરીને પથ્થરનું બનાવ્યું હતું ( ટ્રાનીની પ્રમન્ત્રચિતામી, પા૦ ૧૨૬ થી ૧૨૯ ).
માત્ત (૨) અલાહાબાદની નૈઋત્યે ૩૨ મૈલ
૧૩૧
प्रयाग
ઉપર અને કાશમખેરાજ ( કાશાંબી ) ની વાયવ્યમાં ત્રણ મૈલ ઉપર આવેલી એક ડુંગરી ઉપર વસેલું હાલનું ભાસ તેજ. હ્યુનશાંગ આ સ્થળે આવ્યા હતા. ( એપિગ્રાફિઇંડિકા, પુ૦ ૨, પા૦ ૨૪૦ ). આ ટેકરીના શિખર ઉપર પત્થરમાં કાતરી કાઢેલી એક ગુફા છે. આ ગુફામાં એક ઝેરી નાગ વસતા હતા. આ ગુફા કાશાંબીની નૈઋત્યમાં આવેલી છે અને આ ડુંગરી કાસમના કિલ્લાની વાયવ્યમાં આવેલી છે એવું હ્યુન્શાંગે વર્ણવ્યું છે. પ્રમાલ (રૂ) ચમસેાભેદ નામની જગ્યા અગાડી
સરસ્વતી પુનઃ દેખા દે છે તેના કાંઠે આવેલું કુરૂક્ષેત્રમાંનું એક યાત્રાસ્થળ વિશેષ ( મહાભારત, વનપ, અ૦ ૧૨૯ ). આ જગ્યાએ શ્રીકૃષ્ણના પિતા વસુદેવે યજ્ઞ કર્યાં હતા (ભાગવતપુરાણ, દશમ-કધ, અ૦ ૮૪). આ જ સ્થળે ગેાપ, ગેાપી અને રાધિકા ને શ્રીકૃષ્ણના પુનઃ મેળાપ થયા હતા. એથી આ સ્થળને સામાન્ય રીતે પ્રભાસ-મિલન કહે છે. પરન્તુ બ્રહ્મવૈવત્ત પુરાણના કૃષ્ણ જન્મ ખંડના અ૦ ૫૪ ના ક્ષેાક ૨૦ અને ૨૩ માં આ પુનઃ મિલન સિદ્ધાશ્રમમાં થયું હતું એમ કહ્યું છે. બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણ, અ૦ ૧૨૬ ).
પ્રમાસ-સરસ્વતી. સરસ્વતી (૨) શબ્દ જુએ. પ્રયાગ. અલાહાબાદ તે જ. રામાયણના તેમ જ
ફાહિયાનના સમય—ઈસ્વી સન ૪૧૪ માં પ્રયાગ કાષલના રાજ્યના એક ભાગ હતું. તે વખતના સુપ્રસિદ્ધ અક્ષય યાને અનાશવન્ત–વડ અદ્યાપિપન્ત પૂજ્યનીય ગણાય છે. એ વડ હાલ અક્બરે ૧૫૮૧માં બાંધેલા અલાહાબાદના કિલ્લામાં આવેલા પાતાલપુર નામના અંધારા ભોંયરામાં મેાજુદ છે. સાતમા સૈકામાં હ્યુન્શીંગ અહિં મુસાફરીએ આવ્યા હતા. તેણે આ વડનું આ પ્રમાણે વર્ણન કર્યું છે. “શહેરમાં સુંદર રીતે શણગારાયેલું અને ઘણા ચમત્કારોને લીધે પ્રસિદ્ધ થયેલું
Aho! Shrutgyanam
