________________
महाराष्ट्र
૧૭૪
महावन
છઠ્ઠા સૈકાના આરંભથી ઈ.સ. ૭૫૩ સુધી ચાલુ- બલવાન રાજા સિંધણ હતો. એના દરબારમાં કયાએ રાજ્ય કર્યું. પુલકેશી પહેલાએ પૈઠાણથી શક ૧૦૩૬ એટલે ઈ. સ. ૧૧૧૪માં જન્મેલ પિતાની રાજધાની વાતાપિપુર ( હાલના ભાષ્કરાચાર્યનો પૌત્ર અને લક્ષ્મીધરને પુત્ર બાદામિ ) માં ખસેડી. આ પુલકેશીએ ચાંગદેવ હતો. એ સિંધણનો મુખ્ય જતિષી અશ્વમેધ યજ્ઞ કર્યો હતો. એને પૌત્ર પુલકેશી હતો. રામચંદ્રના વખતમાં ચતુરવર્ગ–ચિંતાબીજો આ વંશનો સૌથી બલવાન રાજા હતા. મણિન કર્તા હેમાદ્રિ જેને ઘણું કરીને આ બીજો પુલકેશી ઈરાનના બીજા ખુશરૂને હેમદપંત કહેતા તે એને મંત્રી હતા. સમકાલીન હતો. એણે કને જના રાજા હર્ષવર્ધન દક્ષિણમાં હેમદપંતી બાંધણનાં ઘણુંખરાં યાને બીજા શિલાદિત્યને હરાવ્યો હતો. એને દેવળો એણે બંધાવેલાં છે. મુગ્ધબેધ વ્યાકરણને રાજ્યકાળમાં ઘુનશાંગ મહારાષ્ટ્રમાં આવ્યો કર્તા પદેવ રામચંદ્રના દરબારમાં હતા. હતો. હ્યુનશગે મહારાષ્ટ્રને મો-હ-લ–ચ પરંતુ ડા, ભાઉદાજીનું મંતવ્ય એવું છે કે કહ્યું છે. ચાલુકય વંશના કીતિ વર્મા બીજાને વિપદેવ નામની ઘણી વ્યકિતઓ હતી. એક હરાવીને પાછળના રાષ્ટ્રકૂટ વંશને દંતિદુર્ગ વોપદેવે મુગ્ધબોધ વ્યાકરણ, બીજાએ ઈ. સ. ૭૪૮માં ગાદીએ બેઠા. પાછલા ધાતુપાઠ અગર કવિકલ્પદ્રુમ અને ત્રીજાએ રાષ્ટ્રકૂટ વંશને ગોવિંદ ત્રીજો સૌથી બલ- ભાસ્કરાચાર્યના લીલાવતી ઉપર ટીકા લખી વાન રાજા હતા. એના દીકરા સર્વ યાને છે. આ ત્રીજે વોપદેવ એ ભીમદેવને છોકરે અમેઘવર્ષે માન્યખેત (વર્તમાન માલ ખેડ) હતા. અને વ્યાકરણ લખનારા પદેવના બાપનું ને પોતાની રાજધાની કર્યું હતું. પાછલા ચાલુકય નામ કેશવ હતું. ડા. ભાઉદાજીના મંતવ્ય વંશના તૈલપ રાજાએ ઈ. સ. ૯૭૩માં રાષ્ટ્ર- પ્રમાણે વ્યાકરણ લખનાર પદેવ રામચંદ્રના કુટ વંશનો અંત આણ્યો. આહવમલ કિંવ દરબારમાં હતો. (રામચંદ્ર શેષનું “ડૉ૦ પહેલે સેમેશ્વર જે ઈ. સ. ૧૦૬૦થી ૧૦૬૯ ભાઉદાજીના લખાણે, પ્રકરણ ૮, પાત્ર સુધી ગાદી ઉપર હતો તેણે માન્ય- ૧૪૯-૧૫૦ ”). દક્ષિણના સ્વતંત્ર હિંદુ ખેતમાંથી રાજધાની કુંતલ દેશમાં કલ્યાણમાં રાજાઓમાં રામચંદ્ર યાને રામદેવ છેલ્લો ફેરવી હતી. એને દીકરો ત્રિભુવનમહલ વિક્ર- હતા. અલાઉદીન ખીલજીએ ઇ. સ. ૧૩૧૮ માદિત્ય ૨ જો ઘણો બળવાન રાજા હતો માં રામચંદ્રને હરાવ્યો, એના પુત્ર શંકરને અને તેણે ઈ. સ. ૧૦૭૬ થી ઈ. સ. ૧૧૨૬ મારી નાખ્યો અને એનું રાજ્ય મુસલમાની સુધી રાજ્ય કર્યું હતું. મિતાક્ષરાને કર્તા | રાજ્યમાં ભેળવી દીધું. (ડૉ૦ ભાંડારકરને વિજ્ઞાનેશ્વર અને વિક્રમાંકદેવ-ચરિતને કર્તા | “દક્ષિણને પ્રાચીન ઇતિહાસ, વિ. બિહણ એના દરબારમાં હતા. બીજા તૈલપના | ૧૫” ). પ્રધાન કલચુરી વંશના વિજલે ઈ. સ.
મા અમરેશ્વર યાને ઓમકારનાથ તે જ. ૧૧૬૨માં રાજ્યગાદી બચાવી હતી. પણ
(કૂર્મપુરાણ, ભા૦ ૨, અ૦ ૩). આ વંશને ઈ. સ. ૧૧૯૨ માં અંત આવીને યાદવો દક્ષિણના રાજકર્તા થયા હતા. યાદવ | માય (૨) બનારસમાં આવેલું સ્થળ વિશેષઃ વંશના ભિલમે હાલનું દૌલતાબાદ યાને ' (અન્નપુરાણ, અ૦ ૧૧૨). દેવગિરિનગર વસાવીને ઈ. સ. ૧૧૮૭ માં સદાવન વ્રજ તે જ. ગોકુલ શબ્દ જુઓ. ત્યાં રાજધાની કરી હતી. આ વંશનો સૌથી | (ચૈતન્ય ચરિતામૃત, ખંડ, ૨, અ. ૧૮).
Aho! Shrutgyanam
