________________
मानस
૧૭૮
मार्कन्ड
કરનારા યાત્રાળુઓ આ સ્થળામાં જેમ જેમ | માયાપુર. હરદ્વાર, માયાપુરી અને કંખલ એ રહેતા જાય તેમ તેમ ઓછાવત્તા દહાડામાં ત્રણને માયાપુરી કહે છે. (સમક્ષદાપુરી પ્રદક્ષિણ પુરી થાય છે. ( જ એ સે૦ શબ્દ જુઓ ). કંખલ' હરદ્વારથી બં૦, ૧૮૪૮, પા. ૧૬પ). આ સરોવરની બે માઈલ ઉપર આવેલું છે. પુરાણોમાં વર્ણ દક્ષિણે ગુરલા પર્વતમાળા આવી છે. જેને વેલે પ્રસિદ્ધ દક્ષયજ્ઞ આ જગાએ કર્યો હતે. હેડીન કહે છે કે આ પર્વતમાળા પરથી પ્રથમ અને દક્ષની દીકરી સતી પોતાના ધણ મહાદર્શન થતાં જ તેની ભવ્ય સૃષ્ટિરચના અને તેની દેવનું પિતાના બાપે કરેલું અપમાન ને ઉત્કૃષ્ટ સુંદરતા જોઈને અમારા નેત્રમાં ખમાવાથી યજ્ઞકુંડમાં પડીને બળી મુઆ હતાં. હર્ષાશ્રુ ભરાઈ આવ્યાં. પૃથ્વી ઉપરના બે ( કૂર્મપુરાણ, ભા૦૧, અ૦૧૫). હાલનું ઘણા સુપ્રસિદ્ધ પર્વત, ઉત્તરે કૈલાસ અને માયાપુર હરદ્વાર અને કંખલની વચ્ચે આવેલું દક્ષિણે ગુલામંડર બેની વચમાં લંબગોળ છે. (મસ્યપુરાણ, અ૦ રર). હરદ્વાર આવી રહેલું સરોવર તે જાણે વિશાળ રત્ન અગાડી આવેલા હરકી પાયરી નામના ઘાટમાં હેય નહિ એમ શોભે છે. પર્વતમાળામાંના આવેલા બ્રહ્મકુંડમાં હિંદુસ્તાનના સઘળા આ બે પર્વ તેનાં સતત હિમાચ્છાદિત પ્રદેશમાંથી યાત્રાળુઓ સ્નાન કરવા આવે શિખર ઉંચે ગગનમાં જાય છે. (જૈન છે. કંખલમાં દક્ષેશ્વર મહાદેવના દહેરાની હેડિનનું ટ્રાન્સ હિમાલય, પુત્ર ર, પાટ પછવાડે સતી બળી મુઆં હતાં તે યજ્ઞકુંડ ૧૧૨). સંયુક્ત પ્રાન્તોમાંથી આ પવિત્ર હાલ પણ બતાવવામાં આવે છે. મહાભારતમાં સરવરે અને કૈલાસ જવાના ત્રણ રસ્તાઓ હરિદ્વારને ગંગાદ્વાર કહેલું છે. (વનપર્વ, છે. લિપુલેખઘાટ, અંતધુરાઘાટ અને નીતિ
અ૦ ૮૪). ઘાટ એ આ ત્રણ રસ્તાઓનાં નામ છે.
માનપુર. બંગાળાના હુગલી જીલ્લામાં આવેલું પહેલે જણવેલે એટલે લિપુલેખઘાટ ચઢ
હાલનું પાંડુ તે. એનું બીજું નામ પ્રદ્યુમ્ન વામાં સૌથી વધારે સુગમતા ભરેલે છે. ,
નગર છે. બુદ્ધના કાકાને છોકરા પાંડુશાક્ય (શેરીંગનું પશ્ચિમ તિબેટ, પા૦ ૧૪૯).
બુદ્ધના પિતા શુદ્ધોધનના મૃત્યુ પછી કપિલમાન. (૨) ગયામાં આવેલાં ઉત્તર માનસ અને
વસ્તુને રાજા થયો હતો. એણે કપિલવસ્તુદક્ષિણ માનસ નામનાં યાત્રાસ્થળ વિશેષ. માંથી નાસીને ગંગા ઉતરીને બીજી બાજુએ ( ચૈતન્ય ભાગવત, અ૦ ૧૨).
મેરપુર શહેર વસાવ્યું હતું. ( ઉફામના માનસરોવર. માનસ તે જ.
મહાવંશમાં આઠમે અધ્યાય), મેરપુર માન્ચ. શોલાપુરથી આગ્નેયમાં સાઠ માઈલ
એ પદ્યુમ્ન નગરનું બીજુ નામ હાઈ મારપુર ઉપર નિજામના રાજ્યમાં ભીમા નદીને
ઉપરથી જ વિકૃત થયેલું છે. વળી પાંડુને મળનારી નાની નદીને કાંઠે આવેલું માલ ખેડ
મહાનામ એવું બીરૂદ અપાયું છે. (અવદાન
કપલતા, અ૦ ૨; સ્પેન્સ હાડનું બુદ્ધિતે જ. પાછલા રાષ્ટ્રકૂટ વંશના ગોવિંદ ત્રીજાના છોકરા અમોઘવર્ષ યાને સર્વ એણે
ઝમનું મેન્યુઅલ, પા. ર૯૩). જ. એ. ઈ. સ. ના નવમા સૈકામાં પિતાની રાજધાની
સે. બં, ૧૯૧૦, ૫, ૬૧૧ જુઓ. માન્યક્ષેત્રમાં કરી હતી. આને મનકિર પણ મારુ, સમરકંદ તે જ; શાકડીપ શબ્દ જુઓ. કહેતા. (ભાંડારકરને દક્ષિણને ઇતિહાસ, (રેલીનસનના પાંચ મેટાં રાજ્ય, પુત્ર વિ૦ ૧૧ ).
૪, પ૦ પ૬).
Aho! Shrutgyanam
