________________
मृग
૧૮૫
मृगदाव
અને મૂષિક એમ ચાર છલા ગણાવ્યા છે (જ. એ સેવ બં, ૧૮૩૮, પા. ૧૮૩). કીલન અને કન્યાકુમારી ભૂશીરની વચ્ચે આવેલા મલબાર કાંઠાને અમુક ભાગ તે મૂષિક એમ ડૉ. ફલીટનું કહેવું છે. (મુંબાઈ ગેઝેટીયર, પુત્ર ૧, ભાગ ૨ , પાન, ૨૮;
. ફલીટનું કેનેરીઝ જીહલાઓના રાજ્ય વંશે પાત્ર ર૭૬-૫૮૪). સ્ટ્રે પણ મુસિકનુસ સિંધમાં આવ્યાનું કહે છે. (મેક્કીંડલનું પ્રાચીન સાહિત્યમાં વાગવેલું પ્રાચીન હિન્દુસ્તાન). મૂષિક નામનો ઉત્તર સિંધમાં એક અને મલબાર કાંઠે એટલે ત્રાવણકોરમાં આવેલે બીજો એમ બે પ્રદેશો એ હેય( જડે રે, એ સે૧૮૪૬ માં પહેલા પાનાની સામે ડાઉસને
આપેલે નકશે જુઓ). વૃા. તુર્કસ્તાનમાં મર્વની આજુબાજુનો મુલક મયાન એ જ; શાકદીપ શબ્દ જુઓ. ( રોલીન્સનનું પાંચ મોટા રાજ્ય, પુત્ર ક, પાક ૨૫ અને ૨૬ ઉપરની ટીપણ). મર્વનું જુનું નામ મર્ગ હતું. મર્વની નદી મ-આબ કહેવાય છે. અવસ્થામાં એને મૌર્વ કહ્યું છે અને એકીમીનીયમ શિલાલેખોમાં મળું
નામે એનો ઉલ્લેખ કરાયો છે. શૃંગાવ. બનારસથી છ માઈલ ઉપર આવેલું
સારનાથ નામનું સ્થળ છે જ. બુદ્ધગયામાં બૌદ્ધ પદ સંપાદન કર્યા પછી શ્રીબુદ્ધ આ સ્થળે પિતાનું પ્રથમ પ્રવચન કર્યું હતું. (ધમ્મ–ચક–પવત્તનસુત્ત, સેવ બુર ઇ૦ પુત્ર ૧૧ ). મૃગદાવ ઋષિપટ્ટનમાં
ગ્યાનું ભદ્રકલ્પ–અવદાન ( દાદ આરે૦ મિત્રનું નેપાળનું સંસ્કૃત બાદ્ધ સાહિત્યમાં)માં કહ્યું છે. આ સ્થળે કૌડીણ્ય, અશ્વત, વાસ્પ, મહાનામાન અને ભદ્રિક એમના પ્રથમ શિષ્યો થયા હતા. ૧૧ માં સૈકામાં હિંદુધર્મની પુનઃસ્થાપના વખતે ]
અને બનારસને કનોજના રાજ્યમાં ભેળવી દીધું તે વખતે સારનાથના દ્ધદેવળો, વિકારો અને સ્તૂપે શએ બાળી નાખ્યા હતા. (સારંગનાથ શબ્દ જુઓ). ઈ. સ. ૧૯૦૫ માં શેધ કરતાં શ્રીબુદ્દે જે જગ્યાએ પ્રથમ ધર્મચક્ર ફેરવ્યું હતું એમ હુનશાંગે કહ્યું છે તે જગાએ આવેલો અશોકનો સ્થંભ માલમ પડયો હતો. આ સ્થંભ ઘણો પદાર હેઇને હજુ પણ અકીક જે ચકચકી દેખાય છે. કનીંગહામના મંતવ્ય પ્રમાણે (એશ્યન્ટ જ્યોગ્રોફી, પ૦૪૩૮) બુધે ધર્મચક્ર પ્રથમ ધમકસ્તૂપ આગળ ફેરવ્યું હતું. ચોખંડી મિનારો જે હાલ લરીકાજપ કહેવાય છે ત્યાં આવ્યા પછી બુદ્ધને કૌડીય અશ્વછત અને ઉપર કહેલા બીજા ત્રણ જનને મેળાપ થયો હતો. પ્રથમ તે આ લોકેની બુદ્ધ પ્રત્યે માન ભરેલી લાગણી નહતી પરંતુ બુદ્ધ જ્યારે એમની સમીપ આવ્યા ત્યારે તેઓથી બુદ્ધને માન આપી દેવાયું. પિતાના બાપ હુમાયુ સારનાથ ગયા હતા તેની યાદગીરીમાં અકબરે એક સ્થંભ ઉભો કર્યો હતો. કનિષ્કના વખતમાં બુદ્ધનું લાલ રેતીના પત્થરના છત્ર સહિત લાલ રેતીના પત્થરનું પુતળું ચંક્રમ આગળથી મળ્યાનું ઈસિંગે કહ્યું છે તે જગાએ બુદ્ધ ફરતા. અશોકના સ્થંભની પાસે દક્ષિણે કુવાના જેવું પોલાણવાળું દેખાતું સ્થળ અદ્યાપી સામાન્ય લોકો બુદ્ધના સ્નાનગૃહ તરીકે બતાવે છે. વસ્તુતઃ હ્યુનશાંગના કહેવા પ્રમાણે આ સ્થળ અશોકસ્તૂપ જ છે અને નજરે આવતું પિલાણ વિધિનિષેધ માનનારા લેકે એ પાયામાંથી ઈંટો ખોદી લઈ જવાથી થયું છે. આ પાયો જમીનથી થોડા ફીટ ઉંચે આવેલો છે અને એની ચારે બાજુએ એક પત્થરમાંથી કોતરી કાઢેલાં ચાર અગર પાંચ પગથીયાં આવેલાં છે. હ્યુનશાંગે કહેલે દેવળનો અવશેષ ભાગ જડી આવેલા ખંડેરામાં અદ્યાપી માલમ પડે છે. એની ચારે
Aho ! Shrutgyanam
